Ook onder water zorgt het verdwijnen van Noordpoolijs voor veranderingen. Licht dat eerst door het ijs werd geblokkeerd, dringt nu dieper dan ooit door in de oceaan. En dat heeft grote invloed op het Arctische ecosysteem.
Foto: Elizabeth Calvert
De gevolgen van opwarming van water en smelten van ijs zijn uitvoerig bestudeerd. Maar over de toename van licht in de oceaan is veel minder bekend. En dat terwijl die veranderingen waarschijnlijk grote gevolgen hebben voor organismen die gedijen bij weinig licht, zoals blijkt uit onderzoek van Jørgen Berge van de University of the Arctic in Noorwegen.
‘Toename van licht is een abrupt en belangrijk gevolg van klimaatverandering. Maar naar dit effect wordt minder gekeken dan naar veranderingen in temperatuur en zuurgraad,’ zegt Graeme Clark van de universiteit van New South Wales in Australië.
IJsvrij
Het complexe ecosysteem in de Arctische wateren evolueerde miljoenen jaren lang in schemerig licht. Het ijs is meestal minstens een meter dik en is in de winter bovendien bedekt met een dikke laag sneeuw. Dat zorgt ervoor dat het water eronder donker blijft.
Op dit moment veranderen de omstandigheden snel. De gemiddelde jaarlijkse luchttemperatuur was het hoogst in 2015 sinds de metingen begonnen in 1900. Het oppervlak aan zomerijs was afgelopen jaar het kleinst sinds het begin van de metingen in 1979. Het gebied is in 35 jaar met 40 procent afgenomen in oppervlakte en met 70 procent in volume. Het zou halverwege deze eeuw ’s zomers zelfs helemaal kunnen verdwijnen.
Domino-effecten
Clark en collega’s kaartten het probleem van de extra lichtinval in de pooloceanen voor het eerst aan in 2013. Nu heeft een team onder leiding van Øystein Varpe, ecoloog van University Centre in Svalbard in Noorwegen, uitgezocht hoe de lichtinval de komende decennia gaat veranderen. Ze voorspellen dat het snelle smelten en de verminderde sneeuwlaag zullen zorgen voor grote toename van licht, aangenomen dat de uitstoot van CO2 blijft toenemen.
Dat betekent dat het marine ecosysteem letterlijk in een nieuw licht komt te staan. Voor de organismen die leven van licht dat ze omzetten in energie is dit gunstig. Het plantenleven zal een flinke groeispurt ondergaan. Op hoge breedtegraden is licht een groot deel van het jaar beperkt. Een klein beetje extra, vooral in de vroege lente kan domino-effecten veroorzaken.
Overvloed
Het moment in de lente waarop Arctisch ijs smelt, valt steeds vroeger in het jaar. In 2015 begon het smelten 15 dagen eerder dan gemiddeld. Algen en fytoplankton die leven van licht, verschijnen dan eerder en blijven ook langer aanwezig.
De dieren die deze organismen eten, zouden hier in theorie voordeel van moeten hebben. Maar zij zijn aangepast aan de korte groeiperiode van plankton en krijgen op dat moment ook hun jongen. Ze hebben mogelijk dus geen voordeel van de overvloed.
Het soort voedsel dat dan aanwezig is kan ook veranderen. Aan de onderkant van Noordpoolijs groeit normaal gesproken een bos aan algen. Als het ijs verdwijnt, zullen in het water zwevende algensoorten juist floreren.
Predatie
De toename van licht zal ook invloed hebben op het gehele voedselweb waaronder vissen, vogels en grote zoogdieren. Vooral roofdieren kunnen een voordeel hebben omdat ze hun prooi beter kunnen zien in een lichte omgeving, zeggen Varpe en Clark.
Commercieel belangrijke vissen zoals haring en makreel die licht nodig hebben bij het jagen, kunnen hun terrein vergroten en naar het noorden trekken. ‘Dat betekent dus ook dat de Noordpool voor andere soorten een gevaarlijkere plaats gaat worden,’ zegt Varpe.
Dat de lichtere oceaan meer vissen aantrekt, betekent nog niet meteen dat ze er ook makkelijk zullen overleven. Het blijft er namelijk erg koud en daar kunnen niet alle soorten tegen.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook: