Kleding, eten, bouwmaterialen: van schimmel kun je alles maken. Ontwerper en onderzoeker Sjef van Gaalen is onder de indruk wat hij gezien heeft op de tentoonstelling Fungal Futures, maar heeft wel nog een paar vragen.
Schimmels zijn overal, al merken we ze vaak niet eens op. En als we al ervaren welke invloed ze hebben op ons leven, dan is dat vaak in verband met ziekte, dood of verval. We zien het afbreken van afval en het op gang houden van ons ecosysteem vaak als voornaamste taak van dit micro-organisme. Kortom, onze associatie met schimmel is niet meestal al te positief.
Volkomen onterecht, menen microbioloog Han Wösten van de Universiteit Utrecht en Maurizio Montalti van het Amsterdamse ontwerpbureau Officina Corpuscoli. Het duo heeft een tentoonstelling samengesteld om ons beeld van het organisme bij te stellen. Op Fungal Futures introduceren ze diverse innovatieve toepassingen van mycelium: het netwerk van alle draden van een schimmel.
Wösten en Montalti nodigden kunstenaars uit om slimme producten te maken van verschillende recent ontwikkelde materialen op basis van schimmel. De ontwerpen moesten bovendien milieuvriendelijk en duurzaam zijn. Ze zouden in de toekomst producten moeten vervangen waarvan de productie nu nog veel olie of plastic kost.
De tentoonstelling riep bij mij aardig wat vragen op, maar bovenal vond ik het indrukwekkend is om te zien wat je van schimmel allemaal maken kan.
Quarantaine
Al kun je het idee van een toekomst vol schimmel aantrekkelijk of afstotelijk vinden, voor cultuursnuivers die het wel gehad hebben met steriele, witte kunstgalerijen, is deze tentoonstelling in elk geval een verademing. In de kas waarin de schimmelontwerpen tentoongesteld staan, schijnt de zon, het ruikt er naar groen en door de geopende ramen komt een lentebriesje binnen. Een betere omgeving om een beeld te krijgen van een groenere toekomst kan ik me bijna niet voorstellen.
Alleen de vitrines waarin de objecten tentoongesteld staan, passen niet helemaal in het plaatje. De glazen behuizing lijkt te impliceren dat de stukken fragiel zijn en in quarantaine bewaard moeten worden. Een beetje vreemd voor een tentoonstelling die de praktische toepasbaarheid van mycelium in ons dagelijks leven over het voetlicht wil brengen.
Een van die praktische toepassingen is polyominoes. Dit nieuwe bouwmateriaal dankt zijn stevigheid aan de bindende eigenschappen van mycelium. Blokken van schimmel zouden de bouwkunde op zijn kop kunnen zetten. Toch blijf ik me afvragen hoe de schimmelstenen moeten overleven in een wereld vol steeds extremere weersomstandigheden, als in de kas al achter glas moeten staan.
De meer kunstzinnige projecten, als Growing Shoes (zie foto) en de jurk van MycoTex, passen beter in vitrines. Futuristische ontwerpen, ook bekend van andere tentoonstellingen, worden vaak met 3D-printers gemaakt. Dat printen kost veel olie. De schimmelontwerpen vormen een groener alternatief. Ze laten geen sporen na, want ze zijn gemaakt om op de lange termijn weg te rotten.
Voor de tentoongestelde voedingsmiddelen, waarin mycelium ook goed toegepast kan worden, maken de vitrines in elk geval een hygiënische indruk. Een interessant project is Fungi Mutarium. De ontwerpers kunnen eetbare schimmels laten groeien op plastic afval, om dat plastic af te breken. Kunnen we ons afvalprobleem oplossen door schimmels te eten? Een even aantrekkelijk als afstotelijk vooruitzicht.
Opmars
We hebben nog niet eens alle soorten schimmels waarmee we samenleven ontdekt. We leren ook nog steeds meer over de rol die ze kunnen spelen in natuurlijke systemen. Zo zouden schimmels, samen met andere micro-organismen, de aanstichters van regen kunnen zijn. En het genetisch manipuleren van schimmels baant de weg naar nog meer nieuwe materialen.
In de nabije toekomst zijn het waarschijnlijk de meest praktische toepassingen van nieuwe myceliummaterialen die ons over de streep trekken. Zo heeft de schimmel al zijn intrede gedaan in de isolatie- en verpakkingsbranche, waardoor wegwerpproducten niet langer van plastic te hoeven worden gemaakt.
Het toekomstbeeld dat Fungal Futures schetst is er niet een van veel glitter en glamour. De toepassingen van schimmels zullen – net als veel schimmels zelf – een ondergronds bestaan leiden tot de vruchtlichamen de grond omwoelen. De opmars van de schimmel is misschien traag, maar zoals deze tentoonstelling laat zien, wel degelijk zeer gewenst.
Fungal Futures is nog tot 16 mei te zien in het Universiteitsmuseum Utrecht.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees verder: