In de stinkende modder van een ondiepe lagune in de Filipijnen vonden onderzoekers waarnaar ze jarenlang op zoek waren: een pikzwarte, vlezige paalworm ter grootte van een honkbalknuppel. Qua uiterlijk geen pareltje, maar de Kuphus polythalamia is door zijn schelpachtig omhulsel en klein verteringsstelsel een grote verrassing van Moeder Natuur.
Met zijn ongeveer een meter lange lijf en metaalzwarte kleur zou je het niet verwachten, maar de paalworm behoort tot de mosselachtigen. Het dier scheidt calciumcarbonaat uit dat een schelpachtig omhulsel vormt. Twee aangepaste schelpen gevonden aan de kopkant van de Kuphus polythalamia (zie filmpje onderaan) leveren daarvan het bewijs. Een internationaal team van wetenschappers omschreef het dier in het vakblad Proceedings of the National Academy of Sciences.
Van mysterieuze mythe tot raadselachtige realiteit
Dat zo’n soort dier bestaat, weten we al jaren. Al in de achttiende eeuw werd een tipje van de sluier opgelicht, toen een omhulsel van calciumcarbonaat voor het eerst beschreven werd. ‘De schelpen zelf zijn relatief veelvoorkomend,’ zegt Daniel Distel, hoogleraar en directeur van het Ocean Genome Legacy Center van de Northeastern Universtity in Boston, ‘maar de levende inhoud was nog nooit waargenomen.’
Daarom was er tot dusver maar weinig bekend over het dier. Zelfs de leefomgeving was een raadsel. Dat veranderde toen de Amerikaanse onderzoekers op een Filipijns televisiefragment stuitten. De beelden toonden bizarre wezens, die als wortels in de bodem van een lagune leken te groeien. Naar aanleiding daarvan gingen de Amerikanen samen met Filipijnse wetenschappers op expeditie.
Zo vond het team voor het eerst een levend exemplaar van de Kuphus. ‘Alleen al door de immense afmeting van het dier was ik vol ontzag’, zegt Marvin Altamia, onderzoeker aan de University of the Philippines.
Smakelijke stinkende modder
De Kuphus zat voor 75 tot 80 procent ingegraven in de modder van de ondiepe lagune. Boven de modder stak een Y-vormig uiteinde uit. De wetenschappers achterhaalden dat het ene pijpje dient om water naar binnen te zuigen. Het water stroomt vervolgens langs de kieuwen en wordt door het andere pijpje weer uitgestoten.
Het formaat van het dier doet vermoeden dat het veel voedsel tot zich neemt. Maar niets blijkt minder waar. De Kuphus heeft een buitengewoon klein verteringsstelsel en leeft in symbiose met bacteriën die voedingsstoffen voor hem produceren. De kleine koks leven tussen de kieuwen en veranderen waterstofsulfide uit de rottende bodem in organische koolstof dat het dier voedt. Het proces is vergelijkbaar met fotosynthese van groene planten.
Jongste lid van de familie
De simpele anatomie deed de onderzoekers aanvankelijk vermoeden dat Kuphus de primitiefste soort van zijn familie was. Maar uit het onderzoek bleek dat het verteringsstelsel zich heeft aangepast aan de omstandigheden. Kuphus is daardoor niet de oudste, maar juist de nieuwste aanwinst van de familie.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees verder: