De laatste gemeenschappelijke voorouder van mensen en chimpansees leefde mogelijk niet in Afrika, maar in Oost-Europa. Deze gewaagde conclusie trokken onderzoekers op basis van een studie van fossielen uit Griekenland en Bulgarije. Andere wetenschappers zijn echter niet overtuigd van hun bevindingen.
Tientallen miljoenen jaren geleden was Europa een apenparadijs. Zo’n 10 miljoen jaar geleden veranderde het milieu echter, waardoor de meeste apen alleen in Afrika konden overleven. Daar splitsten ze zich uiteindelijk op in gorilla’s, chimpansees en mensen.
Tenminste, dat is het scenario dat de meeste wetenschappers aanhouden. In 2012 meldde een internationaal team van onderzoekers echter de vondst van een apentand in Bulgarije die slechts 7 miljoen jaar oud was. Volgens hen was dit het jongste Europese apenfossiel dat tot dusver is gevonden.
De onderzoekers denken nu dat de tand toebehoorde aan de Graecopithecus, een aap die in Europa standhield toen andere apen allang van het continent waren verdwenen. Bovendien was de Graecopithecus volgens de onderzoekers geen gewone aap, maar een mensachtige.
El Graeco
Behalve de Bulgaarse tand beschikken wetenschappers over slechts één fossiel van de Graecopithecus: een kaakbeen dat in 1944 in de buurt van Athene is gevonden. Dit bot, waarvan de drager El Graeco wordt genoemd, heeft bovendien een zwaar aangetast oppervlak. Door dit gebrekkige fossiele bewijs is de Graecopithecus van alle Europese apen degene waar het minst over bekend is.
De onderzoekers hebben het kaakbeen van El Graeco nu met een micro-CT-scanner bestudeerd. Ze ontdekten dat de wortels van een van de premolaren op een ongewone manier zijn gefuseerd. ‘Deze aandoening komt voor zover bekend alleen bij mensachtigen regelmatig voor’, zegt onderzoeksleider Nikolai Spassov. ‘Het is extreem zeldzaam onder hedendaagse chimpansees.’
Daarnaast haalden de onderzoekers uit het kaakbeen aanwijzingen dat de Graecopithecus relatief kleine hoektanden had. Samen suggereren deze twee eigenschappen dat de Graecopithecus een mensachtige was.
Oost-Europese voorouder
Het onderzoeksteam bestudeerde ook de plaatselijke geologie. Daaruit volgde de conclusie dat de Graecopithecus in precies het soort droge, savanneachtige omgeving leefde waarvan wordt gedacht dat het de vroege evolutie van mensachtigen aanstuurde.
Tevens suggereren geologische dateringstechnieken dat El Graeco tussen 7,25 en 7,18 miljoen jaar geleden leefde. Dat zou betekenen dat de Graecopithecus iets ouder is dan de tot dusver oudste potentiële mensachtige: de in Afrika gevonden Sahelanthropus, die tussen de 7 en 6 miljoen jaar oud is.
Nadat ze de puzzelstukjes in elkaar hadden gelegd, concludeerden de onderzoekers dat mensachtigen mogelijk iets eerder dan 7,25 miljoen jaar geleden in het oostelijke mediterrane gebied zijn afgesplitst van de evolutionaire afstammingslijn van chimpansees. Met andere woorden: onze laatste gemeenschappelijke voorouder met de chimpansees was mogelijk een Oost-Europeaan. De onderzoekers publiceerden hun bevindingen in vakblad Plos One.
Anekdotisch bewijs
Volgens David Alba van het Catalan Institute of Paleontology in Barcelona is het nieuwe resultaat waardevol. Het levert overtuigend anatomisch bewijs dat de Graecopithecus verschilt van andere oerapen in Europa – iets waar eerdere onderzoeken geen uitsluitsel over gaven.
Alba is echter minder overtuigd van het idee dat de tandwortels op zichzelf bevestigen dat de Graecopithecus een mensachtige is. Volgens hem predikt David Begun, medeauteur van de publicatie, al twintig jaar dat mensapen hun oorsprong vinden in Europa. ‘Het is allesbehalve verrassend dat Begun nu beargumenteert dat ook mensachtigen in Europa zijn ontstaan.’
Volgens Sergio Almécija van de George Washington University in Washington DC is het belangrijk in gedachten te houden dat primaten vaker geneigd zijn vergelijkbare kenmerken onafhankelijk van elkaar te ontwikkelen. ‘Individuen zijn niet betrouwbaar genoeg om grote evolutionaire claims te maken’, zegt hij.
Anderzijds is het fossiele bewijs uit deze vroege periode dermate gebrekkig dat de nieuwe claims onmogelijk definitief ontkracht kunnen worden, zegt Alba. ‘Natuurlijk is het mogelijk dat mensachtigen in Europa zijn ontstaan. Bewijs voor deze opvatting is echter op zijn best anekdotisch’, zegt hij. Net zo kan volgens Alba de Graecopithecus best een mensachtige zijn, maar kan dat pas bevestigd worden als meer fossielen worden gevonden.
Ondanks die kritiek is Spassov optimistisch. ‘We werken eraan om meer fossielen te vinden’, zegt hij.
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder: