De actualiteit bewijst wat de geschiedenis al eeuwen beweert: democratie is inherent kwetsbaar; een roos zonder doornen. Rechtsfilosoof Bastiaan Rijpkema (29) van de Universiteit Leiden onderzoekt hoe we ons politiek bestel kunnen beschermen zonder zelf ondemocratisch te worden.
Wat maakt democratie zo kwetsbaar?
‘Democratie bevat de ingrediënten voor haar eigen ondergang. Er schuilt een inherent gevaar in het feit dat in een democratie alle ideeën vrij met elkaar mogen concurreren.’
Wat voor gevaar?
‘Aan die ideeënstrijd mag ook het idee meedoen dat zegt: we moeten democratie afschaffen. Antidemocraten kunnen democratische zegeningen, zoals het kiesrecht en de vrijheid van vereniging, vrijelijk misbruiken om de democratie te vernietigen. Dat is in het verleden vaak gebeurd, denk aan de manier waarop Hitler aan de macht is gekomen. Maar ook vandaag wordt de democratie op veel plekken aangetast, bijvoorbeeld in Turkije, waar Erdogan steeds meer macht naar zich toetrekt.’
Als dit een inherent probleem van de democratie betreft, is er dan wel iets tegen te doen?
‘Jawel, al is het geen eenvoudige kwestie. De tegenstanders van democratie hebben namelijk een sterk argument. Ze wijzen op de stemmen die ze hebben gekregen en stellen dat juist hun tegenstanders antidemocratisch zijn en de wil van het volk negeren.’
Wat kunnen we daar tegenover stellen?
‘Politiek filosoof Karl Popper zei: we moeten intolerant zijn voor de intoleranten. Dat is wat abstract, dus in mijn boek Weerbare democratie heb ik geprobeerd dat principe uit te werken. Ik verdedig dat het sleutelprincipe van democratie haar zelfcorrigerend vermogen is. Elk democratisch genomen besluit moet ook via democratische weg weer kunnen worden teruggedraaid.’
.jpg)
De geschiedenis leert dat antidemocraten dat mechanisme zo snel mogelijk trachten uit te schakelen.
‘Exact. Om de democratie te beschermen, is het daarom gerechtvaardigd om op te treden tegen partijen die dat zelfcorrigerende vermogen willen aantasten.’
Hoe kunnen we dat in de praktijk doen?
‘Via de rechter. Ik heb drie beginselen geïdentificeerd die noodzakelijk zijn voor dit zelfcorrigerend vermogen: (1) evaluatie, bijvoorbeeld via periodieke verkiezingen, (2) eerlijke politieke concurrentie, en (3) de vrije meningsuiting. Zolang deze beginselen beschermd worden door de wet en daarmee de rechter, is een democratie weerbaarder tegen pogingen van antidemocraten om haar uit te kleden.’
Maakt de link met actuele gebeurtenissen dit onderzoek voor u extra interessant?
‘Ik begon dit onderzoek in eerste instantie om een oplossing te vinden voor een theoretisch vraagstuk: hoe kun je rechtvaardigen dat een democratie bepaalde ideeën uitsluit van de gelijke ideeënstrijd? Mag je de democratie beperken in het belang van de democratie? Dat spanningsveld vind ik sowieso interessant. Terwijl ik bezig was werd het thema steeds actueler. In Hongarije, Polen, Turkije, maar ook in de Verenigde Staten, zijn inmiddels leiders aan de macht die, hoe verschillend ook, zich niet altijd even democratisch opstellen. Om die situaties te bekijken vanuit de theorie van de weerbare democratie vind ik fascinerend.’
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder:
- Sofie Thijs (finalist Wetenschapstalent 2017): ‘Veel bacteriën kunnen ons juist beschermen’
- Michelle Moerel (finalist Wetenschapstalent 2017): ‘Horen doe je met je brein’
- Ontmoet de Nobelprijswinnaar die van een enkel molecuul een werkende auto kan maken
- François Englert: ‘De theoretische fysica zit in een crisis’
- ‘Nobelprijswinnaars zijn allemaal interessante mensen waar je naar wilt luisteren’