De ziekte van Alzheimer heeft wellicht een onverwacht beginpunt. Onderzoek van Amerikaanse en Chinese wetenschappers impliceert dat de oorsprong van de hersenaandoening weleens buiten het brein zou kunnen liggen.
De onderzoekers baseren hun conclusie op een muizenexperiment. In de natuur komt de ziekte van Alzheimer niet voor bij muizen. Door de knaagdieren met een menselijk gen te modificeren, simuleerden de onderzoekers een ziektebeeld vergelijkbaar met alzheimer. Het gen zorgde ervoor dat hogere niveaus werden geproduceerd van het eiwit amyloïd-bèta.
Bij mensen met de ziekte van Alzheimer vormt dat eiwit klompjes van zogenoemde ‘plaques’ in het brein die de hersencellen beschadigen. Voornamelijk hersencellen betrokken bij het geheugen zijn hiervan de dupe. Het is weliswaar nog niet met zekerheid vastgesteld dat ophopingen van amyloïd-bèta de oorzaak zijn van alzheimer, maar eerder onderzoek impliceert wel een bepaalde betrokkenheid bij de aandoening.
Primeur
De onderzoekers maakten twee muizen operatief aan elkaar vast, zodat de dieren een bloedbaan deelden. Het onderzoek toonde aan dat normale muizen die voor een jaar aan een gemodificeerde muis waren vastgemaakt, ook tekenen begonnen te vertonen van de ziekte van Alzheimer. De amyloïd-bèta was van de bloedbaan van de gemodificeerde muizen naar de hersenen van hun normale partners getransporteerd. Daar hoopte het eiwit zich op en leidde het tot schade die vergelijkbaar is met het ziektebeeld van alzheimer, zegt hoofdonderzoeker Weihong Song.
Net als bij de ziekte van Alzheimer raakten hersencellen beschadigd, waarna ze afstierven. Daarnaast ontstonden ontstekingen in de hersenen en gingen processen achteruit die belangrijk zijn bij het vormen van herinneringen. Dit effect was zichtbaar nadat de muizen voor vier maanden aan elkaar gekoppeld waren.
Het onderzoek, gepubliceerd in Molecular Psychiatry, laat voor het eerst zien dat amyloïd-bèta vanuit de bloedsomloop in de hersenen kan komen en daar een ziektebeeld veroorzaakt vergelijkbaar met alzheimer. Dit betekent onder andere dat amyloïd-bèta de bloed-hersenbarrière kan passeren. De bloed-hersenbarrière scheidt de bloedsomloop van de hersenen en dient als hindernis voor bepaalde stoffen om vanuit het bloed in het brein te komen.
Nieuwe behandelmethode
Dat alzheimer mogelijk niet in het brein begint, geeft hoop dat medicijnen in de toekomst de ziekte kunnen stoppen of vertragen zonder direct te werken op de hersenen – een orgaan dat erg gevoelig en moeilijk te bereiken is.
Een medicijn zou in plaats daarvan in de lever of de nieren aan amyloïd-bèta kunnen binden. Deze organen kunnen er vervolgens voor zorgen dat de giftige eiwitten uit het bloed worden gehaald voordat ze de hersenen bereiken.
Is alzheimer besmettelijk?
Sommige wetenschappers opperen dat de ziekte van Alzheimer via bloedtransfusies of chirurgische gereedschappen tussen mensen zou kunnen worden overgedragen. Dat amyloïd-bèta via bloed overdraagbaar is tussen muizen, lijkt dat idee te ondersteunen. Volgens Helmut Kessels, onderzoeker aan het Nederlands Herseninstituut, bewijst dit onderzoek echter juist het tegendeel. Het duurde volgens hem erg lang – wel minstens vier maanden – voordat ook de normale muizen tekenen vertoonden van alzheimer. ‘Het gaat daarom veel te ver om te stellen dat alzheimer besmettelijk is’, zegt hij.
Lang experiment
Het is nog niet bekend wat voor andere effecten het koppelen van de bloedsomloop heeft op de bloed-hersenbarrières van de twee muizen, stelt Jinte Middeldorp van het UMC Utrecht Hersencentrum. De muizen waren in dit onderzoek voor twaalf maanden aan elkaar gekoppeld. Dit is vermoedelijk nog nooit eerder gebeurd. Het zou kunnen dat na zo’n lange tijd de bloed-hersenbarrière makkelijker toelaatbaar wordt. Meer stoffen uit het lichaam kunnen dan in de hersenen komen.
Als dit voor amyloïd-bèta geldt, zou het betekenen dat het eiwit in de hersenen van niet-gekoppelde dieren niet per se afkomstig hoeft te zijn uit het lichaam. Een controlegroep waarbij twee normale muizen aan elkaar gekoppeld worden, had hier meer duidelijkheid over kunnen geven. In dit onderzoek was echter geen controlegroep.
‘Alzheimer is natuurlijk een ziekte van de hersenen, maar we moeten ook kijken naar het hele lichaam om te begrijpen waar het vandaan komt, en hoe we het kunnen stoppen’, stelt Song. In de toekomst wil hij verder onderzoek doen naar hoe de lever en nieren kunnen helpen om amyloïd-bèta uit de bloedsomloop te halen.
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder: