Kunnen we onze planeet nog redden? Hoe voeden we tien miljard mensen? Bij het vijfjarig jubileum van het Gala van de Wetenschap zochten toonaangevende wetenschappers naar antwoorden op moeilijke vragen.
De wereld draait onvermoeibaar rondjes op het grote scherm in het mysterieus verlichte Amsterdamse Stadsschouwburg. Op de achtergrond klinkt rustgevende pianomuziek uit de handen van Marcel Latuperissa. Al is het geen echt gala, zo voelt het wel aan. Astronaut André Kuipers beklimt als eerste van de in totaal veertien sprekers het podium en vertelt met passie over zijn ervaringen in de ruimte. Het ziet er ‘s nachts uit alsof je over een zwart fluwelen, met goud bestipt tapijt vliegt, moeten we van hem aannemen.
Maar Kuipers trapt de magische avond niet af met een heel vrolijke boodschap. Het gaat namelijk niet goed met de aarde, zo zag hij ook vanuit de ruimte. Ja, hij blijft rondjes draaien, maar door ontbossing, verwoestijning en overbevolking is onze planeet kwetsbaar geworden. Hoe moet het verder met de aardbol, wanneer er straks tien miljard mensen wonen die allemaal een stukje vlees willen eten?
Gelukkig, zo verzekert hij ons, is het nooit te laat. ‘We hebben hier, vanavond, allemaal dromers, denkers en doeners om oplossingen te vinden, dingen die we nooit hadden kunnen verwachten.’ Het lijkt het thema van de avond: angst voor de invloed van de mens op onze planeet, maar door de revolutionaire werking van de wetenschap, toch nog hoop op een betere toekomst.
Kuipers geeft de regie aan presentator en New Scientist-hoofdredacteur Jim Jansen, die de avond handig en met flair aan elkaar praat. Hij blikt kort terug op de vorige edities van het Gala van de Wetenschap, dat ooit als Gala van de Amsterdamse Wetenschap begon. Nu is er wetenschap uit het hele land, en met de verplaatsing naar de grote Rabozaal van de stadsschouwburg, lijkt het al wekenlang, strak uitverkochte gala, op zijn vijfjarig jubileum officieel volwassen te zijn geworden.
Duurzaam denken
Professor membraantechnologie Kitty Nijmeijer borduurt voort op de gedachtegang van Kuipers. Ze vertelt dat ze erg haar best doet om duurzaam te leven. Toch zouden we alsnog 3,5 keer de aarde aan grondstoffen nodig hebben als iedereen op de wereld zou leven zoals zij. De oplossing? Een circulaire economie. Afval moet niet als afval maar als grondstof worden gezien. Als niets verloren gaat, hebben we immers ook niets nieuws nodig. Alleen door alles te recyclen kunnen we toekomstige generaties voorzien van voldoende grondstoffen en schoon drinkwater.
Dan gebeurt er iets vreemds. Vanuit de zaal komt een gek elektrisch wagentje aanrijden – een combinatie tussen een Segway en een bakfiets. Bij het podium aangekomen, wordt pas duidelijk wat hiervan de bedoeling is. Uit de laadruimte van het wagentje komen bedrijfseconoom Walther Ploos van Amstel en onderzoekster Stedelijke Technologie Susanne Balm gekropen. Ze vertellen ons hoe revolutionaire logistieke oplossingen, zoals de kleinere elektrische wagentjes, in plaats van de klassieke witte bestelbus, nodig zijn om de steeds drukker wordende stad leefbaar en begaanbaar te houden.
Hoogleraar regeneratieve geneeskunde Pamela Habibović volgt met een boeiend verhaal over regeneratie. Ze legt uit hoe salamanders, wanneer ze een pootje verliezen, na een half jaar een gloednieuwe poot hebben. Al werken onze huidige kunstmatige kunstheupen en hartkleppen best goed, we doen er volgens Habibović beter aan om meer op de salamander te gaan lijken. Mechanisme hartkleppen groeien bijvoorbeeld niet mee, en kunstheupen worden vaak afgestoten. Niet alleen het helen van kleine wondjes, maar hele organen regenereren zou door regeneratieve geneeskunde mogelijk moeten zijn. Het eigen lichaam als het eigen medicijn – een revolutionair idee.
Toeval bestaat wel
Latuperissa opent het tweede gedeelte van de avond met het toepasselijk gekozen nummer ‘Astronaut’, van de Nederlandse band Spinvis. ‘Ga recht door en wees niet bang’, zingt hij ingetogen. Dat is ook het motto van Kuipers, die als professioneel astronaut verplicht nog even op het podium verschijnt. ‘Ik vergelijk het astronaut zijn met topsport. Je moet er alles voor over hebben.’
Kuipers wordt aangevuld door Robbert Dijkgraaf, die korte metten maakt met het zogeheten magische denken. Al willen mensen graag geloven in wonderen, magie en het paranormale, ‘toeval geeft meer structuur in ons leven dan we durven toe te geven’. Wanneer we zeggen dat iets maar een kans in een miljoen heeft om te gebeuren, en het een wonder noemen wanneer het gebeurt, is dat een misvatting. Bestaan er immers ook niet miljoenen momenten waarin iets kan gebeuren?
Het grove geweld
Het programma duikt in het tweede gedeelte flink de diepte in. Van de allerkleinste quantumeffecten die in het lab van quantumfysicus Ronald Hanson worden gemeten, naar fysicus Jo van den Brand die vertelt over zwaartekrachtsgolven die zijn ontstaan door botsende zwarte gaten. Door deze golven waar te nemen met een nog te bouwen ‘Einsteintelescoop’, kunnen we volgens Van den Brand niet alleen het universum zien, maar ook ‘horen’.
New Scientist-redacteur George van Hal reeg, als intermezzo en introductie voor Van den Brand, in sneltreinvaart moeiteloos en enthousiast de belangrijkste feiten over het heelal aan elkaar. De belangrijkste boodschap? Het is complex, gigantisch groot, maar bovenal extreem ‘gaaf’. Oh – en het gaat nog een hele tijd duren voordat we een USS Enterprise hebben.
De avond eindigt met een enerverend pleidooi van Damiaan Denys over angst, hoop en de kunst van het proberen, dat aanvoelt als een zachte landing uit de ruimte na een avond vol harde wetenschap. ‘Hoop komt tevoorschijn wanneer alles verloren dreigt te gaan, maar zonder dat alles bij voorbaat, al is verloren,’ stelt Denys. Al ziet de aarde er vanuit de ruimte dus steeds slechter uit, we moeten de hoop koesteren. Eén ding is duidelijk: op de vijfde editie van het Gala van de Wetenschap zegeviert de hoop over de angst.
Het Gala van de Wetenschap 2017 werd mede mogelijk gemaakt door NEMO Kennislink, Hogeschool van Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Maastricht, Huygens ING, NRC en Stadsschouwburg Amsterdam.