‘Elk jaar overlijden 125.000 mensen door slangenbeten’, vertelt Michael Richardson. Nog eens twee tot drie keer zoveel mensen raken gewond. Toch kan slangengif ook levens redden.
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) riep in 2017 slangenbeten uit tot vergeten tropisch ziekte. Michael Richardson, hoogleraar evolutionaire ontwikkelingszoölogie aan de universiteit Leiden, is betrokken bij de conferentie die Naturalis hierover organiseert op 21 en 22 juni. Hij vertelt over het gevaar van slangenbeten en zijn eigen onderzoek. ‘We moeten slangen niet zien als de bad guys.’
Waarom sterven er zoveel mensen aan slangenbeten?
‘Vooral in Afrika en Azië worden veel mensen gebeten. Die lopen dan ’s nachts op blote voeten naar huis, of ze worden gebeten door slangen die zich in hun bed verstoppen, omdat het daar lekker warm is. Van zo’n beet kun je vreselijk ziek worden. Je kan dan bijvoorbeeld gangreen krijgen, waarbij lichaamsweefsel afsterft. Als dat gebeurt met de man van het gezin, de kostwinner, dan heeft de hele familie een probleem.
‘Om zulke slangenbeten te kunnen behandelen heb je antigif nodig, én je moet weten welke slang je gebeten heeft. In ontwikkelingslanden is dat vaak een probleem. De infrastructuur is slecht, en dokters daar weten vaak niet hoe ze slangenbeten moeten diagnosticeren.’
Zijn daar dan geen oplossingen voor?
‘Er zijn een aantal heel eenvoudige oplossingen. Betere schoenen bijvoorbeeld, of bedden op pootjes. Ook zou je kleine boekjes kunnen maken, met plaatjes en tekst, zodat dokters de slang kunnen herkennen. Eigenlijk is er gewoon een beetje geld nodig, en een beetje educatie.’
Hoe gaat de conferentie daarbij helpen?
‘De conferentie is bedoeld voor wetenschappers én beleidsmakers, zodat we ideeën uit kunnen wisselen. Omdat we allemaal naar andere conferenties gaan, weten we vaak niet wat er al geprobeerd is en waarom dat niet werkte. Nu zijn we gedwongen met elkaar te praten en samen een oplossing te verzinnen.
‘Het is ook een kans om te laten zien dat het beheren van wildernis over meer gaat dan alleen behoud van de mooie natuur. Veel mensen hebben een heel romantisch beeld van het regenwoud, maar het is een tough place. Wilde dieren zijn niet zo vriendelijk.’
Zoals slangen
‘Ik wil wel graag benadrukken dat slangen níet de vijand zijn. We willen ze juist beschermen. Slangen zijn niet alleen gevaarlijk, maar ook enorm nuttig. Bijvoorbeeld voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen.’
Welk nut hebben slangen bij het ontwikkelen van medicijnen?
‘Gif en medicijnen lijken heel erg op elkaar. Bij een hoge dosis brengen ze schade toe, maar als je een lagere dosis neemt kan het heel therapeutisch zijn. Neem bijvoorbeeld vingerhoedskruid, dat groeit vaak in tuinen en is enorm giftig. Maar neem de juiste dosis en het kan helpen bij hartproblemen. Andersom kan teveel van een medicijn, zoals paracetamol, dodelijk zijn.
‘Slangengif is heel interessant voor het ontwikkelen van medicijnen, want één slang heeft zo 200 verschillende giftige stoffen die allemaal anders op het lichaam inwerken. Bovendien is dat gif de afgelopen zestig miljoen jaar, zo lang bestaan slangen al, steeds sterker geworden.’
Hoe is dat gif zo sterk geworden?
‘Een slang moet zijn prooi, bijvoorbeeld een rat, zo snel mogelijk doden. Voordat de rat zich omdraait en de kop van de slang eraf bijt. De giftigste slang heeft dus een evolutionair voordeel.’
‘In het DNA kun je zien wat voor trucjes slangen hebben uitgehaald om zo giftig te worden. De koningscobra was de eerste giftig slang waarvan we het genoom analyseerden. Daarin zagen we dat er voor één soort gifstof niet één gen codeerde, maar wel eenentwintig. Dat hadden we nooit verwacht. Het lijkt erop dat je met meer genen een dodelijker gif maakt. Je maakt dan niet alleen meer gif, maar elk gen kan zich op een iets andere manier aanpassen en zo net een ander deel van het lichaam aanvallen.
‘Evolutie bespaart ons op die manier een hele hoop werk. Je neemt wat slangengif en je hebt meteen al die ontzettend sterke werkzame stoffen. Zo zijn we nu met de universiteit Leiden bezig om nieuwe antibiotica te ontwikkelen op basis van slangengif. Daar mag ik alleen verder nog niets over vertellen.’
Dus slangen kunnen ook levens redden?
‘Ja, zeker! We willen op de conferentie echt benadrukken dat slangen beschermd moeten worden. Op veel plaatsen zijn ze nu bedreigd, maar slangen zijn geen slechte jongens. Ze zijn niet op zoek naar mensen om aan te vallen – zelfs niet de slang die bij je in bed kruipt. Als ze bijten, is dat alleen omdat ze zich bedreigd voelen. Slangen hebben ook een recht om te bestaan.’
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder: