Vierduizend jaar vóór het ontstaan van de landbouw bakten de Natufiërs al brood, zo blijkt uit een opgraving in Jordanië. De jager-verzamelaars bleken de broodbakkunst zo’n 14.400 jaar geleden al te beheersen.
De Natufiërs waren een bijzonder volk: ze waren hun tijd ver vooruit. Waar de meeste jager-verzamelaars als nomaden leefden, verbleven de Natufiërs al in nederzettingen. Wonen op een vaste verblijfsplaats werd pas veel later echt populair, tijdens de opkomst van de landbouw. Nu blijken de Natufiërs met hun eerste brood dus nog hipper dan gedacht.
Vuurplaats
In Noord-Oost Jordanië (nu een woestijn, destijds een vruchtbaar gebied) bouwden de Natufiërs een nederzetting die onder archeologen bekendstaat als Shubayqa 1. Er zijn twee gebouwtjes gevonden, waarvan een met vuurplaats. Of eigenlijk twee vuurplaatsen: boven op een oudere vuurplaats is door de Natufiërs een nieuwe vuurplaats gebouwd.
Die vuurplaatsen waren de bron van de nieuwe ontdekking. Er werden honderden verkoolde etensresten aangetroffen, waaronder vierentwintig broodkruimels. Twee in de nieuwste vuurplaats, de rest in de oudere.
Microscoop
Dat het broodkruimels waren bleek uit nadere bestudering onder de microscoop. Daar was te zien dat de kruimels wilde granen bevatten, die gemalen moesten zijn. Dat verbaasde de onderzoekers niet, want de Natufiërs staan erom bekend dat ze hun eten vermaalden. Gezien hun grootte moesten de graankorrels bovendien gezeefd zijn. Gemalen en gezeefde graankorrels is op zich nog geen bewijs voor brood; het zou ook een granenpapje geweest kunnen zijn. Maar bij het bakken van brood ontstaan belletjes in het deeg. Die konden de onderzoekers ook terugvinden.
De Natufiërs aten wel een ander soort brood dan wat er nu in de supermarkt ligt. Er zat namelijk een hoop cypergras wortel in, Bolboschoenus glaucus. Als je alleen daarvan brood probeert te maken wordt het kruimelig. Door de toevoeging van tarwemeel konden de Natufiërs een elastisch deegje maken dat ze in hun vuurplaats konden bakken. In Turkije en Nederland is dit type brood ook gevonden, maar de nieuwe vinding is veel ouder.
Lekker (maar) moeilijk
Waarom de Natufiërs brood bakten is onduidelijk. Broodbakken is een behoorlijk intensief karwei – granen zoeken, vermalen, zeven, bakken… Het lijkt dus een vreemde bezigheid, als je ook gewoon vruchten of noten kunt verzamelen, of op dieren kunt jagen. Brood is dan wel lekker en voedzaam, maar de bewerkelijkheid ervan suggereert dat het ‘speciaal’ voedsel is geweest. Wellicht haalden de Natufiërs hun brood alleen bij grote feesten uit de kast.
Het moet wel gesmaakt hebben, want de traditie van broodbakken kennen we vandaag de dag nog. Zou onze broodbehoefte het cultiveren van graan, en dus het ontstaan van de landbouw gestimuleerd hebben? ‘Dat is niet of nauwelijks aan te tonen, het is een kip-eiverhaal. Het domesticeren van graan is een proces trial and error geweest. Je kan niet denken ik wil graag gecultiveerd graan en morgen heb je het. Het is de mensen uiteindelijk wel gelukt, maar dat duurt wel erg lang, dus oorzaak en gevolg zijn lastig uit elkaar te houden’, zegt Peter Akkermans, hoogleraar Archeologie van het Nabije Oosten van de Universiteit Leiden, zelf niet betrokken bij het onderzoek. ‘Maar ik vind het een prachtige vondst. Dit zijn zaken die vrijwel nooit bewaard blijven. Dat zijn de krenten in de pap die je zelden vindt als archeoloog.’
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.