Op 27 november, tijdens het Gala van de Wetenschap, vindt de uitreiking van de jaarlijkse Robbert Dijkgraaf Essayprijs plaats. New Scientist, NRC en Folia roepen medewerkers, studenten en alumni van Belgische en Nederlandse onderwijsinstellingen op om een essay te schrijven binnen het thema: weten wat we nog niet weten. Meedoen kan tot 31 oktober.
In 2017 ging de Robbert Dijkgraaf Essayprijs naar Drian van der Woude. Het thema: Wetenschap in Trumpiaans tijdperk. Hieronder de tekst van het winnende essay.
Eén tweet als krachtig antwoord op ‘alternative facts’
Stel dat morgen alle wetenschappelijke kennis verloren gaat, met uitzondering van één tweet aan de volgende generatie wetenschappers. Wat zou daar dan in moeten staan? Het is de moderne versie van een klassieke borrelvraag onder wetenschappers. Mijn favoriete antwoord is zonder twijfel dat van theoretisch natuurkundige Richard Feynman: „Alles bestaat uit atomen – kleine deeltjes die elkaar op kleine afstanden aantrekken, maar toch niet helemaal samen te drukken zijn.”
Met wat verbeeldingskracht is die simpele observatie de kern van bijna alles wat we tegenwoordig van de wereld om ons heen snappen: van biologie tot natuurkunde. Ogenschijnlijk een eenvoudig inzicht. Toch heeft het de mensheid eeuwen gekost om tot deze conclusie te komen. Uiteindelijk waren geavanceerde wiskunde, gedetailleerde experimenten en de tussenkomst van het genie van Einstein nodig om alle twijfel hierover weg te nemen.
Het is een prachtig voorbeeld van de wetenschap op haar mooist: het kan een lange en ingewikkelde weg zijn, maar uiteindelijk verschaft het ons vaak een simpel, kristalhelder inzicht dat in staat is volledig nieuwe werelden voor ons te openen.
Toch ben ik blij dat we het tegenwoordig in de wetenschap niet met die ene tweet hoeven te doen. Sterker, met de bloei van het internet is het voor jonge wetenschappers makkelijker dan ooit om de archieven door te spitten. Het is daarom des te frustrerender dat juist internet de boosdoener is, als het gaat om de haperende communicatie tussen wetenschap en de rest van de samenleving. Tekenend is hoe twitterkoning Trump half Amerika aan zich wist te binden, ondanks zijn openbare verklaring dat de sneeuw voor zijn raam wel moest betekenen dat de opwarming van de aarde ‘fake’ was. Ook in Nederland lijken tweets steeds meer de boventoon te voeren in discussies over ingewikkelde, bij vlagen gevoelige zaken. En de deskundigen zitten met hun handen in het haar.
Het is daarom tijd voor een update van mijn openingsvraag, dit keer relevanter dan gespreksstof voor bij de borrel. Stel dat we als academische gemeenschap een tweet uit mogen sturen die door iedereen wordt gelezen, wat zou daar dan in moeten staan? Hoe formuleren we in slechts 140 of 280 tekens een krachtig antwoord op de vele ‘alternative facts’?
Het klinkt als een onmogelijke taak. Toch is het antwoord heel simpel. In één woord samen te vatten zelfs. En dat woord is ‘twijfel’. Niet de waarheid, maar twijfel. En dat weten we al sinds de zeventiende eeuw.
Eeuwenlang heeft de mensheid geworsteld met onjuiste wereldbeelden, vaak ook nog eens van boven opgelegd. Maar na de Middeleeuwen was het zover. Een revolutie: de wetenschappelijke revolutie. Het werd duidelijk dat het in de zoektocht naar de waarheid juist draait om twijfel, en om kritische vragen en pogingen via scherpe hypotheses, vakkundige toetsing en onafhankelijke reflectie de meest aannemelijke beschrijving en verklaring te vinden van de wereld om ons heen.
Door de twijfel te omarmen waren we in staat het atoom te ontdekken. Door kritische vragen te stellen konden we ziektes uitroeien, en leerden we dat wij om de zon draaien en niet andersom. Het is dezelfde twijfel die we nu weer met zijn allen moeten koesteren. „Hoed u voor mensen die iets zeker weten”, zei schrijver en oud-politicus Jan Terlouw. Prachtig. Maar te negatief. Het moet positiever, krachtiger.
Voor mijn tweet moet ik zijn bij The Shawshank Redemption, feelgood-film bij uitstek. Het motto daarvan luidt: „Fear can hold you prisoner. Hope can set you free.” Een variatie daarop zou ik willen nomineren als tweet aan de rest van de wereld: „(Alternative) facts can hold you prisoner. Doubt can set you free.” En dan hoop ik natuurlijk dat u de diepe stem van Morgan Freeman erbij denkt.
Zelf meedoen aan de Robbert Dijkgraaf Essayprijs? Dat kan tot 31 oktober.
Aanwezig zijn bij het Gala van de Wetenschap 2018? Kijk op www.galavandewetenschap.nl voor meer informatie.