Wetenschappers hebben 66 uitheemse plant- en diersoorten geïdentificeerd die een bedreiging kunnen vormen voor de biodiversiteit en ecosystemen in de Europese Unie. Ze kunnen hier de voedselketen beïnvloeden, ziektes overdragen of inheemse soorten verjagen. Acht soorten vormen op korte termijn een extra groot gevaar.
Europa kent veel soorten die vanuit verschillende hoeken van de wereld in de Europese natuur terecht zijn gekomen. Door menselijk handelen komen ze in een nieuwe omgeving terecht, bijvoorbeeld via transport of doordat ze als huisdier worden gehouden en ontsnappen. Deze exoten kunnen schadelijk zijn voor het ecosysteem. Ze hebben vaak veel natuurlijke vijanden in hun thuisland, maar in hun nieuwe omgeving bestaan die niet. Hierdoor kunnen ze zich ongestoord verspreiden.
De soorten die daadwerkelijk een bedreiging vormen voor de biodiversiteit en het functioneren van het ecosysteem noemen we invasieve exoten. ‘Naar schatting wordt ongeveer 10 tot 15 procent van de exoten vroeg of laat invasief’, zegt Rob Leuven, hoogleraar invasiebiologie aan de Radboud Universiteit, die niet betrokken is bij het onderzoek.
Op weg naar Europa
Bij het onderzoek naar de exoten waren 43 wetenschappers uit heel Europa betrokken. De onderzoekers hebben de Europese Unie in vijf regio’s verdeeld en vervolgens de komst van invasieve exoten in deze regio’s voorspeld. Het gaat hierbij om soorten waarvan de kans het grootst is dat zij daadwerkelijk in de Europese natuur aanbelanden, zich vestigen en verspreiden en ongewenste effecten zullen hebben op de Europese biodiversiteit in de komende tien jaar.
Ze hebben 66 soorten geïdentificeerd die een bedreiging kunnen vormen voor de biodiversiteit in Europa: 8 hiervan bestempelde ze als ‘zeer hoog risico’, 40 soorten als ‘hoog risico’ en 18 soorten als ‘matig risico’. De onderzoekers hebben gekeken naar hoe de exoten de biodiversiteit kunnen beïnvloeden. Zo kunnen ze inheemse soorten verjagen, ziektes overdragen, de voedselketen beïnvloeden of vastgroeien op natte oppervlakken. Op basis van de analyse kan de Europese Unie prioriteiten stellen voor de bestrijding van de exoten.
Mogelijke routes
De wetenschappers hebben gekeken langs welke mogelijke routes de soorten zich kunnen vestigen in de Europese Unie. Het meest waarschijnlijk is dat de dieren hier aankomen via transport of doordat ze ontsnappen uit gevangenschap. Iemand hoeft maar een kooitje open te zetten, waarna een van deze acht invasieve exoten zich in het wild vestigt en inheemse soorten verdringt. Zo ook de noordelijke slangkopvis (Channa argus): ‘Het dier is afkomstig uit China en wordt hier gehouden in aquaria. Wanneer deze soort ontsnapt en terechtkomt in het wild, kan hij zich snel vermeerderen en zo een bedreiging vormen voor de inheemse vissen’, zegt Leuven.
De klimaatverandering heeft invloed op welke soorten mogelijk invasief zijn in Nederland en de rest van Europa. ‘Het zorgt ervoor dat talrijke soorten die nu geen bedreiging vormen dat over vijftig jaar waarschijnlijk wel doen, maar ook dat de soorten die nu een bedreiging vormen dat over vijftig jaar niet meer doen’, aldus Leuven. ‘Er zijn bijvoorbeeld soorten die nu niet in Nederland kunnen overleven door de koude winters, maar dit door de opwarming van de aarde en evolutionaire adaptaties over vijftig jaar wel kunnen.’
Acht invasieve exoten
De volgende soorten zijn bestempeld als een ‘zeer hoog risico’ en vormen op de korte termijn een bedreiging voor de biodiversiteit in Europa:
1. Channa argus
De noordelijke slangkopvis (Channa argus) is een vissoort uit het zuiden en oosten van China. De vis heeft zich nu ook verspreid in Japan in ondiepe, moerassige vijvers en drasland, waar de inheemse soorten zijn prooi vormen.
2. Limnoperna fortunei
De gouden mossel (Limnoperna fortunei) is een weekdier dat oorspronkelijk voorkomt in China en Zuidoost-Azië en zich heeft verspreid naar Hongkong, Japan, Taiwan, de Verenigde Staten en Zuid-Amerika. De soort verandert de biodiversiteit en verstoort zo de zoetwatervoedselketen.
3. Faxonius rusticus
De roestbruine Amerikaanse rivierkreeft (Faxonius rusticus) komt tegenwoordig ook voor in Canada. Het is een grote en agressieve zoetwaterkreeft, die beter is in het afschrikken van roofdieren dan andere rivierkreeften. In de overlevingsstrijd zou hij het daarom winnen van inheemse soorten.
4. Plotosus lineatus
De gestreepte koraalmeerval (Plotosus lineatus) is inheems in de Indische Oceaan, maar verscheen in 2002 voor het eerst in de Middellandse Zee. De soort verspreidde zich vervolgens snel langs de Israëlische kust. De giftige meerval verdringt inheemse soorten.
5. Codium parvulum
Het groene zeewier Codium parvulum is inheems in de Indische Oceaan, maar heeft zich verder verspreid naar de Rode Zee. Het zeewier komt nu ook voor in de Middellandse Zee aan de Israëlische en Libanese kust en verspreidt zich mogelijk zo verder naar Europa.
6. Crepidula onyx
De Crepidula onyx is een slakkensoort die van oorsprong voorkomt aan de zuidelijke kust van Californië en de noordelijke kust van Mexico in de Stille Oceaan. De soort is nu wijdverspreid en zeer invasief in Azië, waar hij gesignaleerd is in Korea, Japan en Hongkong. Mogelijk verspreidt de soort zich verder naar Europa.
7. Mytilopsis sallei
De zwartgestreepte mossel (Mytilopsis sallei) komt voor in de Stille Oceaan aan de kust van Panama, waarna hij zich verspreid heeft naar Fiji, India, Maleisië, Taiwan, Japan en Australië. In deze kustgebieden neemt de soort de overhand in het ecosyteem. Hij is uiterst productief en vruchtbaar en kan onder extreme omstandigheden overleven.
8. Sciurus niger
De Amerikaanse voseekhoorn (Sciurus niger) komt oorspronkelijk voor in het oosten en midden van Noord-Amerika. Hier concurreert hij met de inheemse westelijke grijze eekhoorn (Sciurus griseus) en de Douglaseekhoorn (Tamiasciurus douglasii). Indien de soort zich in Europa vestigt, zal hij naar verwachting eekhoornsoorten in Europa, zoals de rode eekhoorn (Sciurus vulgaris), domineren.