Wiskundige Karen Uhlenbeck is de eerste vrouw die de Abelprijs wint, ook wel gezien als de Nobelprijs voor de wiskunde. Ze ontvangt 6 miljoen Noorse kroon (zo’n 620.000 euro) voor haar onderzoek naar ijktheorieën en geometrische analyse, vakgebieden die een grote impact hebben gehad op zowel de wis- als natuurkunde.
IJktheorieën ondersteunen veel van de hedendaagse theoretische natuurkunde en zijn een belangrijk onderdeel van het baanbrekende onderzoek naar deeltjesfysica, algemene relativiteit en snaartheorie. Uhlenbecks werk legde de basis voor een van de grootste mijlpalen uit de twintigste-eeuwse natuurkunde, de vereniging van twee van de vier fundamentele krachten van de natuur: elektromagnetisme en zwakke kernkracht.
Heilige graal
‘De heilige graal in natuurkunde is de vereniging van krachten’, zegt Jim Al-Khalili van de universiteit van Surrey in het Vereniging Koninkrijk, die gisteren een presentatie gaf over Uhlenbecks bekroonde werk. ‘Ze heeft een grote bijdrage geleverd aan de wiskunde die het mogelijk maakt om naar deze eenwording toe te werken.’
Haar werk leverde een belangrijk aandeel aan variatierekening, waarin wordt gekeken hoe kleine veranderingen in één hoeveelheid kunnen helpen om de minimum- of maximumwaarde van een andere hoeveelheid te bepalen. Een goed voorbeeld is het blazen van zeepbellen, die altijd hun vorm zó aanpassen dat hun oppervlakte zo klein mogelijk is voor hun volume. Het voorspellen van vergelijkbare structuren in meer dimensies is een enorme uitdaging, maar Uhlenbecks werk heeft hierbij aanzienlijk geholpen.
Vrouwen in de wiskunde
Uhlenbeck heeft altijd een weg gebaand voor vrouwen in de wiskunde. Haar plenaire lezing op het Internationale Congres van Wiskundigen in 1990 was de eerste die door een vrouw werd gehouden sinds de lezing van Emmy Noether in 1932.
Toen ze in 2007 de Steele-prijs ontving van de American Mathematical Society voor haar belangrijke bijdrage aan de wiskunde, beschuldigde ze de cultuur van de wiskundige gemeenschap voor het kleine aantal vrouwen in leidinggevende functies. In een – nogal spottende – bespreking van haar bekroonde werk noemde ze ‘het veranderen van de cultuur een enorme opgave in vergelijking met mijn andere kleine prestaties’.
Voor velen is haar inzet voor meer diversiteit in het veld even noemenswaardig als haar wetenschappelijke doorbraken. ‘Ik denk dat haar bijdrage veel meer is dan alleen haar wiskundige werk’, zegt Al-Khalili.
De Abelprijs werd voor het eerst uitgereikt in 2003 en wordt door de koning van Noorwegen aangeboden aan een wiskundige die een buitengewone bijdrage aan het veld heeft geleverd. Eerder winnaars zijn Andrew Wiles voor zijn bewijs voor de laatste stelling van Fermat en de Nobelprijswinnaar en speltheoreticus John Nash, bekend van de film A Beautiful Mind.
