Rond het jaar 660 voor Christus zagen astronomen uit het Assyrische rijk de hemel onheilspellend rood kleuren. Hun waarnemingen schreven ze in spijkerschrift op kleitabletten. Nu hebben Japanse astronomen de waarnemingen op deze eeuwenoude bewijsstukken gelinkt aan een zonnestorm.
In het Assyrische rijk, dat bestond tussen 2000 voor Christus en 609 voor Christus in wat we nu het Midden-Oosten noemen, deden astronomen al waarnemingen van het heelal. Vaak waren die astronomen geschoolde mensen die, in opdracht van de koning, astrologische voorspellingen deden aan de hand van hemelse voortekenen. Hun observaties schreven ze in spijkerschrift op kleitabletten. Een deel van die kleitabletten is bewaard gebleven.
Nu heeft een team Japanse astronomen, onder leiding van Hisashi Hayakawa van de Osaka-universiteit, kleitabletten uit de zevende eeuw voor Christus nader bestudeerd. Tussen de 389 astrologische verslagen die de onderzoekers bekeken, zaten drie interessante kleitabletten die ze R1, R2 en R3 noemden.
Rode gloed
Op R1, R2 en R3, die gemaakt werden tussen 679 en 655 voor Christus, staan bijzondere waarnemingen van astronomen uit het Assyrische rijk. Vertaald van spijkerschrift naar hedendaagse taal staan er op deze kleitabletten beschrijvingen van ‘rode gloed’, ‘rode wolk’ en ‘rode lucht’, die kunnen duiden op een toenmalige zonnestorm.
In een eerdere studie was al, door datering van radioactief verval van het koolstof-14-isotoop in boomringen, bewijs geleverd voor een enorme zonnestorm die plaatsvond rond 660 voor Christus. Met de nieuw onderzochte beschrijvingen op kleitabletten onderbouwt het Japanse team naar eigen zeggen dat er in die tijd inderdaad een enorme zonnestorm plaatsvond.
Ook bij vulkaanuitbarstingen
Hoogleraar John Steele van de Brown-universiteit in het Amerikaanse Providence, gespecialiseerd in Babylonische astronomie, vindt de conclusie van de Japanse onderzoekers plausibel. Vooral de beschrijvingen van ‘rode gloed’ zijn overtuigend, zegt hij. ‘Deze terminologie komt relatief veel voor, ook in latere beschrijvingen.’
Ook hoogleraar astrofysica Christoph Keller van de Universiteit Leiden vindt de beschrijvingen van een rode hemel uit die periode interessant. Des te meer omdat het duidelijk is, uitgaande van het eerdere koolstof-14-onderzoek, dat er op hetzelfde moment iets belangrijks gebeurde. Toch is Keller, in tegenstelling tot Steele, ook sceptisch over de toeschrijving van de beschrijvingen aan een zonnestorm. ‘Bij vulkanische uitbarstingen kan de hemel eveneens rood kleuren’, zegt hij.
Zichtbaar vanuit het Midden-Oosten
Zonnestormen zijn explosieve gebeurtenissen aan het oppervlak van de zon, waarbij de zon met zonnevlammen en plasmawolken enorme hoeveelheden aan straling en geladen deeltjes het heelal in slingert. Soms zijn deze gebeurtenissen zo intens dat ze zijn waar te nemen vanaf de aarde. Als de Japanse onderzoekers gelijk hebben, was dat ook het geval bij de zonnestorm rond 660 voor Christus, waardoor de hemel rood kleurde.
In de huidige tijd zijn zonnestormen alleen te zien vanaf de polen; een goed voorbeeld hiervan is het poollicht. Maar rond 660 voor Christus lag dat anders. Het huidige Midden-Oosten lag namelijk dichter bij de noordelijke geomagnetische pool dan nu het geval. Daardoor waren de zonnestormen mogelijk toch zichtbaar vanuit dit gebied.
Hevig ontregelde maatschappij
Zolang onze samenleving steeds afhankelijker wordt van elektronica en technologie, worden zonnestormen steeds urgentere problemen. In 1859 vond er een enorme zonnestorm plaats, ook wel het Carrington Event genoemd, die grote problemen veroorzaakte voor de telegrafie, destijds dé manier om berichten over lange afstand te versturen.
Een zonnestorm van dezelfde intensiteit die de aarde bereikt, zou onze huidige maatschappij nog veel meer ontwrichten met wijdverspreide elektrische storingen en stroomuitval. Met het in kaart brengen van zonnestormen die in het verleden plaatsvonden, kunnen we in de toekomst hopelijk voorspellen wanneer we ermee te maken krijgen en onze kwetsbare elektronische apparatuur er op tijd tegen beschermen.