De neanderthalers zijn misschien niet uitgestorven door concurrentie van onze soort, maar simpelweg door domme pech. Dat volgt uit onderzoek van de TU Eindhoven.
De onderzoekers simuleerden de ontwikkeling van de neanderthalerpopulatie. Die simulatie wekte de indruk dat de soort altijd al met uitsterven bedreigd was. Puur toeval zou ze dan de afgrond in geworpen hebben.
De neanderthalers leefden honderdduizenden jaren lang in Europa en Azië. Toch bleef hun populatie klein: waarschijnlijk bestond die altijd uit slechts een paar duizend individuen. Ongeveer 40.000 jaar geleden raakte de soort uitgestorven.
Op dat moment kwam de moderne mens voor het eerst in groten getale vanuit Afrika Europa binnen. Veel wetenschappers vermoeden daarom dat onze soort verantwoordelijk is voor de ondergang van de neanderthalers. Dat betekent niet per se dat ze door mensen zijn uitgeroeid. Het is ook mogelijk dat mensen slimmer waren en daardoor neanderthalers hebben afgetroefd.
10.000 jaar
Onderzoekers van de TU Eindhoven denken echter dat onze soort niks met de uitsterving te maken heeft. Op basis van DNA-gegevens maakten ze een computermodel van de ontwikkeling van de neanderthalerpopulatie. Gebruikmakend van schattingen gebaseerd op moderne mensen simuleerden ze hoeveel neanderthalers jaarlijks werden geboren en overleden, en hoe nauw verwant die aan elkaar waren.
Op die manier onderscheidden de onderzoekers drie processen die de neanderthalers mogelijk kwetsbaar maakten. Het eerste is inteelt, wat kan leiden tot een ophoping van schadelijke mutaties. ‘In een kleine populatie is de kans groter dat je met een familielid paart’, zegt Vaesen.
Het tweede proces is het zogeheten Allee-effect. ‘Wanneer je tot een kleine populatie behoort, is het lastiger om een geschikte partner te vinden’, zegt Vaesen. Dat komt domweg doordat je niet veel keus hebt.
Het derde proces omvat puur toevallige gebeurtenissen. Denk bijvoorbeeld aan ongewoon hoge sterftecijfers in een bepaald jaar. Voor een kleine, geïsoleerde populatie kan één slecht jaar rampzalig uitpakken.
‘We hebben onze simulaties 10.000 jaar laten lopen. Telkens keken we of de neanderthalers wel of niet uitgestorven raakten’, zegt Vaesen. ‘Deze drie processen bleken elk in staat om dat te bewerkstelligen.’
Subpopulaties
Het computermodel biedt geen bewijs dat de moderne mens níet met de neanderthalers heeft geconcurreerd, benadrukt Vaesen. Het laat alleen zien dat een dergelijke concurrentiestrijd niet nodig is om het uitsterven te verklaren.
Volgens Vaesen blijft het frappant dat de neanderthalers zo vlak na de komst van de mens uitstierven. Een strijd om voedsel hoeft daar echter niet aan ten grondslag te liggen.
‘We weten dat de neanderthalers in kleine subpopulaties leefden, verspreid over Europa’, zegt Vaesen. De aanwezigheid van de mens heeft het mogelijk moeilijker gemaakt voor neanderthalers om van de ene naar de andere groep te trekken. Dat dwong elke subpopulatie om de eigen boontjes te doppen, wat de inteelt, het Allee-effect én de gevolgen van een slecht jaar verergerde.
De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in PLoS One.
