In Rusland is een prehistorische cirkel gevonden die bijna volledig is gemaakt van mammoetbotten. Deze ‘bonehenge’ is gebouwd rond de piek van de vorige ijstijd. Waarom, dat is niet duidelijk.
Mensen uit de steentijd bouwden de nodige cirkels van beenderen in Oost-Europa en Noord-Azië gedurende de afgelopen 22.000 jaar. Een van de bekendste vindplaatsen is Kostenki 11, ten zuiden van de Russische stad Voronezj. Daar werden twee cirkels van mammoetbotten gevonden in 1951 en 1979.
In 2014 werd een derde cirkel gevonden. Archeoloog Alex Pryor van de Universiteit van Exeter in het Verenigd Koninkrijk en collega’s hebben die nu onderzocht. Hun resultaten zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Antiquity.
Geen woning
De cirkel heeft een middellijn van circa 12,5 meter. Mammoetbotten zijn opgestapeld tot een muur van 1 tot 2 meter dik, zonder een duidelijke ingang. We weten niet hoe hoog de muur was, zegt Pryor, ‘maar mijn inschatting zou zijn: niet hoger dan 50 centimeter’. De ruimte binnen de muur had een diameter van zo’n 8 meter.
De cirkel is ongeveer 20.000 jaar oud, zo blijkt uit studies waarbij de beenderen zijn gedateerd. Destijds waren de ijskappen gegroeid tot ver in het zuiden en heerste er een bar klimaat.
Over cirkels van beenderen op andere plekken is wel geopperd dat het woningen waren. Dat is hier volgens Pryor onwaarschijnlijk. De binnenruimte is namelijk zo groot dat het moeilijk moet zijn geweest om daar een dak overheen te bouwen met prehistorische materialen. ‘In een museum in Kiev hebben ze geprobeerd er een te bouwen en daar hadden ze stalen ondersteuningsbalken voor nodig.’ Bovendien lijkt het erop dat de cirkel niet continu in gebruik was.
Rituele betekenis
Mogelijk werd de ruimte gebruikt om voedsel te verwerken – knolgroentes vergelijkbaar met pastinaak misschien, die in een koud klimaat kunnen overleven. Het team heeft binnen de cirkel houtskool gevonden afkomstig van vuren, rotssnippers die ontstaan bij het maken van stenen gereedschappen, en resten van planten.
Een andere mogelijkheid is dat de cirkel een rituele betekenis had. Het is alleen zo goed als onmogelijk om te bepalen wat die dan geweest is, zegt Pryor. ‘Daarom gebruiken archeologen in dit soort gevallen de kreet ‘ritueel monument’ om dan wild te gaan speculeren.’
Het bouwsel had bijvoorbeeld een demonstratie van jachtvaardigheid kunnen zijn, die aan rivalen moest laten zien hoeveel mammoeten de groep had weten te doden. Maar dat is niet meer dan een vermoeden.
‘Het zijn heel mysterieuze plekken’, zegt Pryor. ‘Archeologen debatteren in de vakliteratuur al tijden over wat ze voorstellen.’
