Van de iPad tot de mogelijkheid om vervelende herinneringen te wissen – regelmatig lopen sciencefictionfilms een stapje voor op de werkelijkheid. Dit zijn de 15 meest geslaagde wetenschappelijke voorspellingen uit Hollywood.
Twee weken geleden keek ik in dit blog nog naar de 13 meest gemaakte fouten in Hollywoodfilms. Toch gaat er, zoals vaste lezers van dit blog al weten, minstens net zo vaak iets goed als fout. Sterker nog: sciencefictionfilms blijken er zelfs een handje van te hebben om enkele passen voor te lopen op de werkelijkheid.
Hoewel de ‘voorspellingen’ in films ook regelmatig de plank misslaan – we eten nog steeds geen mensen zoals in Soylent Green en de mensheid is ook nog niet volkomen onvruchtbaar geworden, zoals in Children of Men – mogen de successen er zijn. Zo voorspelden films onder meer de opkomst van de iPad (of Newspad, zoals het ding in 2001: A Space Odyssey heette), de opkomst van onbemande, bewapende drones en de verregaande gevolgen van reality televisie.
Om die successen te vieren, zet ik hieronder de 15 meest geslaagde voorspellingen uit sciencefictionfilms op een rijtje. De volgorde is daarbij min of meer willekeurige, met uitzondering van de verrassende nummer één.
Ben ik nog voorspellingen vergeten? Laat dan van je horen in de reacties onder dit bericht.
15. Ruimtetoerisme en commerciële ruimtevaart
(Gezien in: 2001: A Space Odyssey (1968), Destination Moon (1950))
Lang voordat onder meer Virgin Galactic begon met het inplannen van ruimtereisjes voor toeristen, konden mensen in het wetenschappelijk behoorlijk verantwoorde 2001: A Space Odyssey al met een lijndienst naar de ruimte vliegen. Toch sloeg die voorspelling ook gedeeltelijk de plank mis – het bedrijf dat deze tochtjes aanbiedt, is in de film namelijk het in 1991 ter ziele gegane Pan-Am (zie screenshot).
Ook de opkomst van de commerciële ruimtevaart werd door sciencefictionfilms gespot voordat het zover was. In de commerciële ruimtevaart worden ruimtemissies door bedrijven gevlogen in plaats van door door de overheid gefinancierde instellingen als NASA en Esa.
In Destination Moon uit 1950 probeert een samenwerkingsverband van Amerikaanse bedrijven de droom van een Amerikaanse maanlanding werkelijkheid te maken (zie ook punt 14). Ook in de echte wereld nemen commerciële initiatieven de rol van ruimtevaartinstellingen langzaam maar zeker over. Terwijl bijvoorbeeld de plannen voor een bemande missie naar Mars bij NASA en Esa in de koelkast gezet zijn, proberen initiatieven zoals Mars One die droom alsnog te verwezenlijken.
14. De maanlanding
(Gezien in: Destination Moon (1950), Le voyage dans la lune (1902))
Al in 1902 konden mensen voor het eerst virtueel over het oppervlak van de maan struinen. Dat gebeurde in de korte sciencefictionklassieker Voyage dans la lune, waarin astronauten in een soort kogel plaatsnamen en zo door een heel groot kanon richting maan werden gevuurd. Eerder schreef ik al dat die methode mensen in werkelijkheid tot moes zou pletten, maar dat mag de pret verder absoluut niet drukken.
De maan bleef ook na Voyage dans la lune een cinematische succesbestemming, zoals ondermeer het eerder genoemde Destination Moon bewees. Zelfs na de uiteindelijke maanlanding in 1969, bleef de maan filmmakers trekken, zoals het briljante Moon in 2009 nog bewees.
13. De opwarming van de aarde
(Gezien in: Soylent Green (1973))
Dat het druk zou worden op aarde, voorzagen de makers van sciencefictionklassieker Soylent Green al in 1973, toen het hier nog beduidend rustiger was dan tegenwoordig. Ook was het in de film op aarde een stuk warmer dankzij de gevolgen van het broeikaseffect – een effect dat de laatste jaren de klimaatdebatten flink heeft beroerd, en waar de komende jaren nog behoorlijk wat wetenschappelijk onderzoek naar zal gebeuren.
Hoewel Soylent Green het broeikaseffect niet bedacht – het idee werd al in 1824 voor het eerst gelanceerd – is het wel één van de eerste keren dat het effect zo prominent in een film aanwezig was.
12. Extreme reality-tv
(Zoals gezien in: The Running Man (1987), The Truman Show (1998), Edtv (1999))
Hoewel realitytelevisie in de breedste zin van het woord – echte mensen in echte situaties – al sinds de opkomst van de televisie in bijvoorbeeld spelletjesprogramma’s werd gemaakt en bekeken, is Cops, een Amerikaans televisieprogramma uit 1989 waarin politieagenten tijdens hun werk met een camera werden gevolgd, één van de vroegste voorbeelden van moderne reality-tv.
Twee jaar eerder toonde het bizarre en gewelddadige The Running Man (met in de hoofdrol Arnold Schwarzenegger) al hoe ver realityprogrammering uiteindelijk zou kunnen gaan. In die film mogen veroordeelden proberen hun vrijheid te heroveren door op de vlucht te gaan voor mensen die hen om proberen te leggen. Tegelijkertijd zitten miljoenen voor de buis gekluisterde kijkers verlekkerd naar het gewelddadige schouwspel te kijken.
Hoewel het plot van The Running Man in 1987 nog vergezocht klonk, komt die werkelijkheid in 2013, met steeds plattere reality-programma’s die de grenzen van de moraliteit opzoeken, al een stuk minder ongeloofwaardig over.
Een andere mooie voorloper is The Truman Show en het enigzins gelijksoortige Edtv. In The Truman Show speelt het personage van Jim Carrey zonder het te weten de hoofdrol in een realityprogramma dat zijn leven in beeld brengt. Eén jaar later zou Big Brother voor het eerst te zien zijn op de Nederlandse televisie.
11. Nieuwe computerbesturingssystemen, augmented reality en communicatie-hologrammen
(Zoals gezien in Star Wars (1977), Minority Report (2002), Terminator (1984), en diverse Star Trek-films)
Eén van de makkelijkste manieren voor films om dingen er futuristisch uit te laten zien, is het ontwikkelen van een nieuwe besturing voor computers en het bedenken van flitsende methodes om informatie visueel te verwerken.
Of de films ideeën pakten die sowieso al rondzongen, of dat zij technologen inspireerden die deze technieken later gemeengoed maakten, is in veel gevallen moeilijk te achterhalen. Zeker is wel dat veel van dit soort ideeën jaren voordat zij gebruikt werden al op het witte doek te zien waren.
Neem bijvoorbeeld de touchscreenbediening en stemaansturing van de computersystemen op ruimteschepen als de Enterprise in verschillende Star Trek-films. Daarmee liepen die films vooruit op de manier waarop wij nu tablets bedienen en op de Siri-toepassing in onze iPhone’s.
De volgende stap na touchscreenbediening is het bedienen van computers met gebaren, zoals voor het eerst te zien was in Minority Report – een duidelijke inspiratiebron voor moderne toepassingen als de hippe Leap Motion, die computerbesturing met handgebaren daadwerkelijk mogelijk maakt.
De overtreffende trap van voorgaande mogelijkheden zijn de 3D-displays waar Tony Stark in de Iron Man-films zijn futuristische werk op doet. Ook daar zijn technologen nu mee bezig. De zogeheten SpaceTop die het voorlopige resultaat is van die inspanningen, ziet er indrukwekkend uit.
Daarnaast waren ook andere nieuwigheden, zoals augmented reality, voor het eerst in films te zien. Augmented reality is een toepassing – zoals bijvoorbeeld in de bekende Layar-app – die digitale visuele informatie toevoegt aan de wereld zoals wij die om ons heen zien. Iets soortgelijks was eerder al te zien in bijvoorbeeld de Terminator-films, waarin de moordlustige robots informatie over alles en iedereen om hen heen te zien kregen (zie afbeelding boven).
Tot slot is zelfs de beroemde scène waarin een hologram van Princess Leia om hulp vraagt (‘Help me, Obi-Wan Kenobi, you’re my only hope‘) tegenwoordig werkelijkheid geworden – al is het wel door vals te spelen. Bij de verslaggeving van de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2008, gebruikte de Amerikaanse nieuwszender CNN ‘hologrammen’ waar de nieuwslezers tegen konden praten (zie bijvoorbeeld dit filmpje). Al snel bleek echter dat dit geen echte hologrammen waren – ze waren alleen op televisie te zien en niet daadwerkelijk in de studio.
10. De iPad en Google Glasses
(Zoals gezien in: 2001: A Space Odyssey (1968), Back to the Future II (1989))
Even lekker de krant lezen op je iPad of het nieuws terugkijken – het kon al in 1968 in Stanley Kubrick’s briljante 2001: A Space Odyssey. De tablet had volgens het tegelijkertijd uitgegeven boek van de bekende sciencefictionschrijver Arthur C. Clarke een naam die moderne lezers bekend in de oren zal klinken: de newspad. Waar Steve Jobs voor de tablet van Apple zijn inspiratie vandaan haalde, is dus niet zo moeilijk te bedenken.
En ook de nieuwe Google Glasses lijken – afgezien van het vreselijke jaren ’80 design – qua idee en functionaliteit wel heel erg op de interactieve videobrillen die in de toekomst gebruikt werden in de heerlijke film Back to the Future II. Eerst zien, dan geloven? Kijk dan maar eens naar deze afbeelding.
09. Lichaamsscanners
(Zoals gezien in: Total Recall (1990))
Door metaaldetectoren heen lopen is al langer de praktijk op de meeste vliegvelden. In 2007 werd aan dat arsenaal aan detectoren op Schiphol de allereerste full body scanner (ook wel: naaktscanner) in gebruik genomen.
Met die scanner kan de beveiliging onder de kleding van reizigers kijken, om te zien of zij verboden voorwerpen aan boord willen smokkelen. Daarbij zie je iets ziet dat lijkt op een naakt lichaam, in plaats van de skeletten die je zag toen Arnold Schwarzenegger door zo’n soort scanner moest lopen in Total Recall. Hoe dat ging, zie je in bovenstaand filmpje (met excuses voor de erbarmelijke beeldkwaliteit).
08. Moderne, bewegende of op de persoon toegespitste reclames
(Zoals gezien in: Blade Runner (1982), Minority Report (2002))
In 1982 zag het er nog behoorlijk futuristisch uit: bewegende megareclames op wolkenkrabbers. En hoewel de eerste vliegende auto nog steeds op zich laat wachten, zijn grote bewegende reclames in de meeste wereldsteden inmiddels simpelweg gemeengoed.
En hoewel het nog niet zo extreem is met op de persoon toegespitste reclame als in Minority Report (zie bijvoorbeeld dit filmpje), is de reclame die op internet over ons uitgestort wordt wel steeds persoonlijker. Surf je vaak naar schoenenaabiedingen? Grote kans dat je schoenenreclames op websites begint te zien. Ben je een voetbalfan? Kijk dan niet gek op als sites je ineens – ik noem maar iets – abonnementen op voetbal international proberen aan te smeren. Ook wat amazon doet met op de persoon toegespitste tips en aanbiedingen begint langzaam maar zeker de kant uit te gaan van Minority Report – al zal het vermoedelijk nooit zo in your face en heftig worden als in die film. Althans: dat hoop ik.
07. Webcamoverleg, skype en video-telefoons
(Zoals gezien in: Back to the Future II (1989), 2001: A Space Odyssey (1968))
Skypen en webcamchatten is tegenwoordig behoorlijk normaal. In 1989, toen Back to the Future II uitkwam, was dat echter nog toekomstmuziek. Om nog maar te zwijgen van 1968, toen 2001: A Space Odyssey het levenslicht zag.
06. Drones
(Zoals gezien in: Terminator (1984))
President Obama zet ze tegenwoordig graag en veel in tegen terroristen: onbemande, militaire vliegende voertuigen, oftewel: drones. Ook in Nederland gebruikt de politie dergelijke voertuigen om surveillances mee uit te voeren.
En hoewel die echte drones er minder angstaanjagend uitzien dan de gezellig genaamde ‘hunter killers’ uit de Terminator filmreeks , die nietsontziend op de laatste mensen jagen om een einde te maken aan onze soort, hebben de drones van het Amerikaanse leger toch al behoorlijk wat slachtoffers gemaakt, waaronder enkele duizenden burgers. Het is dus twijfelachtig of we blij moeten zijn dat deze techniek ook naast het witte scherm verwezenlijkt is.
05. Cyberoorlogen
(Zoals gezien in: WarGames (1983))
Dat de derde wereldoorlog per ongeluk ontketend wordt door een kereltje dat een spelletje speelt op een computer, zoals in WarGames, is misschien een tikje ongeloofwaardig. Toch is de digitale dreiging tegenwoordig veel hoger – en realistischer – dan in 1983, toen het world wide web nog niet eens bestond.
Of het nu gaat om het stuxnetvirus dat – zo zegt men – de VS en Israël loslieten in Iran, om de vermeende hackpogingen van de Chinese overheid bij westerse bedrijven, of om de groeiende dreiging van cyberterrorisme (zelfs in Nederland) – we moeten ons nu wel degelijk zorgen maken om het digitale gevaar. Dat had WarGames toch goed gezien.
04. Militaire robots en exoskeletten
(Zoals gezien in: Robocop (1987))
Al eerder schreef ik op dit blog over de verschillende exoskeletten die op dit moment bestaan – waaronder versies speciaal ontwikkeld om verlamde mensen weer te laten lopen. RoboCop van Paul Verhoeven, schotelde ons in 1987 al een extreme versie van dat idee voor. In de film wordt de dodelijk gewonde politieagent Alex Murphy opgelapt met allerlei digitale implantaten en toepassingen, zodat hij gewoon kan blijven lopen en zijn werk kan blijven doen.
Dergelijke toepassingen, met bijvoorbeeld breinbesturing, liggen ook in werkelijkheid in het verschiet. In de film werd robocop bovendien ook nog eens een ideale vechtmachine, en moest Murphy het in die rol ook opnemen tegen allerlei ander autonoom vechttuig. Ook daarin spiegelde de film een toekomst vol met drones (zie punt 6 op deze lijst) en andere geautomatiseerde wapens.
03. Big Brother is Watching us
(Zoals gezien in: 1984 (1984))
In de film 1984 werd de bevolking continu afgeluisterd door een allesbeheersende, totalitaire overheid. De film – gebaseerd op een gelijknamig boek uit 1949 – spiegelde angsten uit andere totalitaire regimes, zoals nazi-Duitsland, en voorzag de grootschalige afluisterpraktijken die later bijvoorbeeld de Oost-Duitse stasi zou doen.
Ook tegenwoordig is het afluisteren van burgers door overheden weer actueler dan ooit. Niet alleen was er de recente rel waarin duidelijk werd dat de Amerikaanse inlichtingendienst NSA ook in het buitenland mensen afluistert, maar ook de Nederlandse overheid blijkt ongevraagd allerlei gegevens over haar eigen burgers te archiveren. 1984 is, met andere woorden, in sommige opzichten nog altijd een visionaire film.
02. Pandemieën
(Zoals gezien in: Outbreak (1995), Contagion (2011))
Gelukkig is het nog altijd niet raak geweest. Ondanks verschillende vogelgriepdriegingen en het oprukken van SARS-achtige virussen, is de wereld een nieuwe pandemie tot nog toe bewaard gebleven.
Hoewel pandemieën in het verleden flink hebben huisgehouden – denk aan de zwarte dood, of aan de Spaanse griep die in 1918 en 1919 een flinke body count wist op te bouwen – maakt het grote publiek zich eigenlijk geen zorgen over een nieuwe uitbraak. En terecht: je continu bang maken voor wat er kan gebeuren is een nogal onwerkbare situatie.
Daarom blijven onze de angstdromen over de gevolgen van een uitbraak van een gevaarlijk en besmettelijk virus vooralsnog beperkt tot het witte doek, met verontrustende films als Outbreak en Contagion.
Toch lijkt het slechts een kwestie van tijd totdat een virus alle benodigde mutaties heeft vergaard om mensen het leven flink zuur te maken. De voorspellingen van Outbreak en Contagion zijn nog niet uitgekomen, maar dat lijkt nog slechts een kwestie van tijd.
01. Het verwijderen van herinneringen
(Zoals gezien in: Eternal Sunshine of the Spotless Mind (2004))
Wie had verwacht dat het absurde basisgegeven van het heerlijke Eternal Sunshine Of The Spotless Mind ooit waarheid zou kunnen worden? In een film die bewust geen enkele moeite doet om wetenschappelijk aannemelijk over te komen – iets dat in dit geval ook geenszins nodig is – is het scenarist Charlie Kaufman tóch gelukt om een voorspelling te doen die tegen alle verwachtingen in inmiddels waarheid lijkt te zijn geworden: het kunnen wissen van herinneringen.
Dit jaar toonde promovendus Marijn Kroes, van het universitair medisch centrum St. Radboud in Nijmegen, namelijk aan dat er iets bijzonders gebeurt in het brein van mensen met een posttraumatische stressstroornis. Het ophalen van een traumatische herinnering veroorzaakt een ander soort hersenactiviteit dan het ophalen van een gewone herinnering, ontdekte hij.
Bovendien bleek hij in staat die herinneringen permanent te veranderen of zelfs te wissen. Dat kreeg hij voor elkaar door de elektrische activiteit van het brein te verstoren, met behulp van elektrodes die op het hoofd geplaatst werden, of door te sleutelen aan de hoeveelheden van de stoffen noradrenaline en serotonine in het brein.
Hoewel de veranderde of gewiste herinneringen niets te maken hadden met het verwijderen van een teleurstellende en pijnlijke relatie, zoals in Eternal Sunshine of the Spotless Mind, blijkt het gereguleerd aanpassen van specifieke traumatische herinneringen inmiddels mogelijk. Dat had vermoedelijk zelfs Charlie Kaufman nooit gedacht.
Dat waren ze – de 15 meest geslaagde toekomstvoorspellingen uit sciencefictionfilms. Ben ik nog iets vergeten? Of vind je juist dat een van de genoemde voorspellingen onterecht tot ‘uitgekomen’ zijn bestempeld? Laat dan van je horen in de reacties!
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook: