De lucht is een enorm ijzeren vat gevuld met water. Af en toe brokkelen er stukken af, die als ijzermeteorieten neerstorten op aarde. Althans, dat is wat oude Egyptenaren mogelijk dachten.
IJzer is een element dat vrij veel voorkomt op aarde. Maar het was grotendeels onbereikbaar voor vroege beschavingen doordat het opgesloten zat in erts dat gesmolten moest worden. Hierdoor kan het element mystiek hebben geleken voor oude volken, zegt egyptoloog Vicky Almansa-Villatoro van de Amerikaanse Brown-universiteit.
Dat het metaal de gewoonte heeft om uit de lucht te vallen, droeg waarschijnlijk bij aan deze reputatie. Hoewel ijzermeteorieten zeldzaam zijn, maakten oude volkeren er graag gebruik van om ijzeren objecten mee te maken. De tombe van Toetanchamon bevatte bijvoorbeeld een dolk gemaakt van ijzer uit een meteoriet. Het materiaal is ook gebruikt in het oude China, Noord-Amerika en Groenland. ‘Het is algemeen geaccepteerd dat het meeste ijzer van voor de ijzertijd uit meteorieten komt’, zegt Almansa-Villatoro.
Hiërogliefen
Sommige wetenschappers nemen aan dat Egyptenaren ongeveer 3300 jaar geleden beseften dat dit ijzer uit de hemel komt. Een nieuw hiëroglifisch woord, dat wordt vertaald als ‘metaal uit de lucht’, werd in gebruik genomen. Maar Almansa-Villatoro denkt dat die connectie veel eerder gelegd is.
Ze bestudeerde hiëroglifische archieven, inclusief de 4300 jaar oude piramideteksten die ’s werelds oudste religieuze documenten zijn. Ze staan aan de binnenkant van verschillende piramides gekerfd om de overleden koning of koningin te begeleiden naar het hiernamaals. De documenten bevatten verschillende referenties naar hemels ijzer. Zo krijgt de overleden vorst de instructie om de hemel binnen te treden door zijn ijzeren deuren. Verder zou het Egyptisch hemels paradijs, Aaloe, zijn omringd door een muur van ijzer.
Ook zijn er referenties naar overleden vorsten die schoon worden ‘in het koele water van de sterren’ zodra ze de lucht betreden, en naar naar zeilen door de oceaan van de hemel in een boot.
Lichtflitsen en donderslagen
Dit alles samen wijst er volgens Almansa-Villatoro op dat de Egyptenaren de hemel zagen als een enorme plas water, omhuld door een ijzeren vat. Ze beargumenteert dat de Egyptenaren deze conclusie bereikten nadat ze meteorieten uit de lucht hadden zien vallen. Dat hebben ze mogelijk geïnterpreteerd als stukken van het ijzeren vat die afbrokkelden.
We hebben geen harde bewijzen dat de Egyptenaren 4300 jaar geleden ijzermeteorieten uit de lucht zagen vallen. Wel wijst Almansa-Villatoro erop dat de piramideteksten ijzer omschrijven als eigendom van Seth, de god van de onweersbuien. Dat kan belangrijk kan zijn.
‘IJzermeteorieten hebben een veel hogere dichtheid dan andere meteorieten en veel meer ‘oempf’ bij inslag’, zegt archeoloog Thilo Rehren van het Cyprus-instituut. Daarmee bedoelt hij dat ze door de hemel flitsen en op de grond inslaan met een bliksemachtige lichtflits en geluid als een donderslag. Met andere woorden: als Egyptenaren 4300 jaar geleden ijzer met Seth verbonden, is er een goede kans dat ze ijzermeteorieten uit de lucht zagen vallen.
Drievoudige betekenis
Rehren wijst er ook op dat we nu geologisch bewijs hebben dat in Egypte ten minste één ijzermeteoriet is ingeslagen gedurende de laatste 5000 jaar. ‘Als metaalfragmenten uit de lucht vallen en je bent een volger van de ‘kom-met-water-denkwijze’, dan is het niet onredelijk om aan te nemen dat de kom gemaakt is van ijzer’, zegt hij.
Deze ‘hemelse-ijzeren-bad-conclusie’ werd waarschijnlijk al getrokken voordat de piramideteksten zijn geschreven. Almansa-Villatoro wijst erop dat een Egyptische hiëroglief dat al meer dan vijfduizend jaar geleden voor het eerst werd gebruikt, nog voor de eerste farao aan de macht kwam, een vreemde, drievoudige betekenis heeft: metaal, geboorte en water. ‘Deze associatie heeft geleerden zeker in verwarring gebracht’, zegt ze. Maar alle drie de definities staan centraal in het idee dat de hemel een met water gevuld ijzeren bad is dat je moet oversteken om herboren te kunnen worden in het hiernamaals.