In de nieuwe rubriek ‘Voorbij de Waan‘ gaan wetenschappers voorbij de waan van de dag en beschrijven ze hoe de coronacrisis onze maatschappij blijvend verandert. Deze keer: voedselhoogleraar Jaap Seidell van de Vrije Universiteit Amsterdam, over coronakilo’s en voedselonzekerheid.
Het is net na half tien als Jaap Seidell op Zoom verschijnt. De hoogleraar, al decennialang een voorvechter van gezond eten, ziet er monter uit. ‘Ik stond om kwart over zes op om twee uur te wandelen. Daarna heb ik ontbeten met havermout, frambozen en bessen en vervolgens ben ik aan het werk gegaan. Havermout bevat veel vezels en geeft energie en die bessen zijn ook gezond.’
Is er de afgelopen maanden veel voor u veranderd?
‘Zeker. Vanaf half maart zijn we begonnen met het online geven van colleges. Ook tentamens en promoties hebben we online gedaan. De hoogleraar thuis in een toga, en de promovendus verdedigt het proefschrift vanaf de keukentafel. Vorig jaar kon je je dit niet voorstellen. Nu is het heel gewoon geworden. Sinds corona zijn er al zestig mensen gepromoveerd. We passen ons snel aan.’
Heeft u ook uw onderzoek aangepast?
‘Wij doen veel onderzoek naar gedrag en gezondheid. Het is interessant in hoeverre corona hier van invloed op is. Je ziet in de hele maatschappij een trend. Je hebt een groep die het veel makkelijker vindt om nu beter te eten en meer te sporten. De verleiding van de feestjes en de restaurants zijn er namelijk niet meer. Anderen blijven op de bank hangen en proppen zich vol met ongezonde dingen. Snacktrek en apathie door de stress door corona spelen daarbij een rol.’
Robbert Dijkgraaf zei eerder in deze serie ‘vroeg op, veel wandelen en goed eten.’ Is dat goed advies?
‘Robbert heeft bijna altijd gelijk, maar ik wil er twee zaken aan toevoegen. Doe iets aan stress, en ga vroeg naar bed. Sinds corona heb ik een enorme sterke structuur, met veel bewegen en gezond eten. Ik lig altijd voor tienen in bed, zodat ik de volgende ochtend er weer om zes uur uit kan. De structuur is ook voor je mentale gezondheid van groot belang. Van onzekerheid worden mensen angstig en soms ook depressief. Dan helpt structuur, wandelen en gezond eten.’
Coronakilo’s zou zomaar het woord van het jaar kunnen worden.
‘Er is terecht veel aandacht voor de coronakilo’s. Ook bij de overheid. Eerst hoorden we dat de overheid eigenlijk ‘alleen maar corona wilde doen’, en geen leefstijl of diabetes. Je zag ook dat mensen met hart- en vaatziekten niet meer naar de dokter gingen. Nu slaat dat om. Er is nog geen vaccin en ook geen medicatie, en de overheid ziet nu in dat we veel meer aandacht moeten besteden aan leefstijl.
Wat er nu gebeurt is dat er twee epidemieën met elkaar botsen. Die van chronische welvaartziekten, waardoor mensen te dik worden en diabetes krijgen, en infectiezieken. Die epidemieën versterken elkaar. Mensen met diabetes hebben een ernstiger beloop van de infectie. Het is belangrijk voor de lange termijn dat we extra aandacht besteden aan leefstijl.’
Gaat dat verder dan voeding alleen?
‘We hebben een zeer onverstandig systeem, waarbij je drie stappen ziet. Op de eerste plaats rauzen we al onze oerwouden leeg en komen in contact met allerlei apen en andere beesten die virussen bij zich hebben. Vervolgens leidt onze ontembare reislust tot verspreiding van de infectieziekten. En tot slot leidt onze ongezonde leefstijl tot een enorme impact die de infecties veroorzaken.’
De vleesindustrie wordt hard getroffen door het virus. Ondertussen vindt Donald Trump dat een varkenslapje onmisbaar is voor de gemiddelde Amerikaan en dat daarom de vleesverwerkingsfabrieken open moeten blijven.
‘Een grof schandaal. Donald Trump is natuurlijk een voorbeeld van hoe het níet moet. De werknemers in de vleesindustrie worden massaal ziek. De producenten van vlees kunnen daarnaast hun spul niet meer kwijt en tegelijkertijd zie je dat er in Amerika enorm veel mensen zijn aangewezen op de steeds legere voedselbanken. Dat was al ruim 12 procent van de bevolking. En dat neemt nu met 40 procent toe elke maand.
Ik praat ook liever over verdelingsproblemen dan over voedselproblemen. Een kwart van de wereld lijdt ernstige honger en ongeveer de helft van de wereldbevolking is veel te zwaar en heeft welvaartsziekten door overconsumptie. In de VS zie je dat ook. Mensen hebben honger en gebrek aan gezonde voeding, en aan de andere kant zie je dat ruim 40 procent van de Amerikanen obesitas heeft en dat driekwart van de Amerikanen lijdt aan overgewicht. Daar is maar één conclusie mogelijk: die samenleving is in en in ziek.’
Met welk gevolg?
‘Voedsel is alleen maar handel. Producenten proberen zo veel mogelijk te verkopen tegen een zo laag mogelijke prijs, in zo groot mogelijk porties. Als je weinig geld hebt, dan is het verstandig om rijst met linzen te eten. Maar wat doet een Amerikaan? Die koopt een grote fles cola en een megazak chips. Dat is goedkoop, hapklaar, overal verkrijgbaar en het wordt agressief aangeprezen.
Wanneer mensen angstig zijn, hebben ze behoefte aan zoete en ongezonde dingen. Dat soort voeding is van invloed op de dopamine in je lichaam, waardoor je je weer beter voelt. Door corona zie je ook dat mensen weer gaan roken of meer gaan drinken. Op een of andere manier geven deze dingen hen een handvat om om te gaan met de stress.’
Gaat ons voedselpatroon veranderen door de crisis?
‘Dat denk ik en hoop ik. Deze crisis toont aan dat we een krakkemikkig voedselsysteem hebben. Het is een wereldhandelsprobleem met het heen en weer schuiven van allerlei goedkope ingrediënten. We zijn afhankelijk van import en export. Ik denk dat er nu meer circulaire landbouw komt, meer lokaal eten, meer seizoensgebonden.
En ook dat het besef indaalt dat we met onze ongezonde leefstijl, naast voor veel chronische welvaartsziekten, ook veel vatbaarder zijn voor infectieziekten. Ik hoop dat dit leidt tot bewustzijn bij de politiek. We moeten deze crisis aangrijpen om eens goed na te denken hoe we onze leefstijl laten beïnvloeden door allerlei commerciële factoren.’
Hoe ziet de maatschappij er over een jaar uit?
‘Ik denk dat we dan nog steeds met corona te maken hebben. Voor een groot gedeelte doen we het onderwijs online en we vliegen minder. Ik denk niet dat je nog acht uur in een vliegtuig gaat zitten voor een praatje van tien minuten in New York. Als wetenschappers gaan we ons anders verbinden. Het wordt een herijking van hoe we werken en leven.’
De rubriek ‘Voorbij de Waan‘ is tot stand gekomen in samenwerking met PR-bureau De Wolven.
