Veel mensen zitten met vragen over het coronavirus en COVID-19, de ziekte die erdoor veroorzaakt wordt. De wetenschap heeft nog op lang niet alle vragen een definitief antwoord – maar hieronder vind je de huidige stand van zaken.
Waarom worden mensen die geen gezondheidsproblemen hebben soms toch ernstig ziek van COVID-19?
Sommige mensen vallen in geen enkele risicogroep, maar worden tóch heel ziek van COVID-19. Waarschijnlijk spelen hun genen daarbij een belangrijke rol.
Het is bekend dat mensen met een ouder die op jonge leeftijd is overleden aan een infectieziekte, zelf ook een zes keer zo groot risico lopen om aan een infectieziekte te sterven. De genen die hieraan ten grondslag liggen, zijn waarschijnlijk betrokken bij het immuunsysteem.
Ben je beschermd tegen COVID-19 als je eerder besmet bent geweest met een ander coronavirus?
Er zijn minstens vier andere soorten coronavirussen die hoesten en verkoudheid veroorzaken. We weten niet of een eerdere besmetting met een van deze virussen je kansen verbetert of juist verslechtert.
Vaak is het zo dat je immuunsysteem, als het eenmaal antilichamen heeft gemaakt tegen één microbe, een voorsprong heeft wanneer het later een verwante microbe wil bestrijden. Maar die regel geldt niet altijd. Er zijn ook aanwijzingen dat een eerdere besmetting met een virus juist kan leiden tot ergere symptomen bij een vervolginfectie door hetzelfde of een soortgelijk virus.
Dat laatste lijkt het geval te zijn wanneer het lichaam geen effectieve antilichamen aanmaakt. Zorgwekkend genoeg wijst onderzoek met dieren erop dat dit kan gebeuren na besmetting met het SARS-coronavirus. Dat betekent dat een eerdere coronavirusinfectie je mogelijk niet beschermt, maar juist schadelijk kan zijn.
Zijn mensen die van COVID-19 zijn hersteld vanaf dat moment immuun voor het virus?
De consensus is dat herstelde mensen een aantal maanden lang tot op zekere hoogte beschermd zijn tegen het virus. Maar we weten nog niet hoe betrouwbaar die bescherming is, en hoe lang die precies duurt.
Mensen herstellen van coronavirusinfecties wanneer hun immuunsysteem in werking treedt en het virus succesvol uitschakelt. Daardoor zijn ze op het moment van het herstel immuun. Maar uit een onderzoek naar andere menselijke coronavirussen uit 1990 bleek dat mensen een jaar later opnieuw met hetzelfde virus kunnen worden besmet. Bij de tweede besmetting traden er echter geen ziektesymptomen op, en deze mensen waren ook een kortere periode besmettelijk voor anderen.
Kortom: het is niet duidelijk of je immuun blijft nadat je bent hersteld. En ook als je zelf niet ziek wordt, kun je het virus mogelijk wel opnieuw verspreiden. Dat wijst erop dat toekomstige vaccinaties misschien ook geen permanente bescherming zullen bieden.
Kunnen vitamine D-supplementen onze immuunrespons op COVID-19 verbeteren?
Het vitamine D-gehalte lijkt invloed te hebben op ons immuunsysteem. Maar toen voedingswetenschapper Susan Lanham-New van de Universiteit van Surrey in het Verenigd Koninkrijk de vitamine D-niveaus vergeleek van mensen die positief testten op het coronavirus met die van mensen die niet besmet waren, vond ze geen verschil. Er wordt momenteel meer klinisch onderzoek naar gedaan.
Wel lijkt er een verband te bestaan tussen het vitamine D-gehalte en sommige andere virale infecties, zoals de griep en andere luchtwegziekten. Maar dit verband is niet kraakhelder.
We krijgen het grootste deel van onze vitamine D door blootstelling aan zonlicht. Veel mensen hebben een tekort aan vitamine D. Dat komt met name voor in landen waar weinig zonlicht is, en het treft vooral mensen met een donkere huidskleur.
Met andere woorden: we weten niet of vitamine D helpt om COVID-19 te bestrijden, maar het is verstandig om ervoor te zorgen dat je er geen tekort aan hebt.
Hebben social distancing-maatregelen ook een effect op de verspreiding van andere infectieziekten, zoals de griep en mazelen?
Jazeker. In Australië zou het griepseizoen ongeveer nu moeten beginnen. Maar in april waren daar slechts enkele honderden griepgevallen. Vorig jaar waren er rond dezelfde tijd bijna 19.000 gevallen van de griep. Het vele handenwassen en het afstand houden vermindert de verspreiding van elk luchtwegvirus, waaronder de griep, mazelen en waterpokken.
Zodra de maatregelen versoepelen of worden opgeheven, zal het aantal besmettingen van deze ziekten waarschijnlijk weer terugkeren naar het oude niveau.
Wat is de kans dat je het virus oploopt wanneer je verse groenten en fruit uit de supermarkt oppakt?
We weten het niet zeker, maar de kans dat je het virus krijgt van het oppakken van je boodschappen is waarschijnlijk laag. Het virus kan dagenlang of, onder de juiste omstandigheden, zelfs wekenlang overleven op oppervlakken. Toch is het onwaarschijnlijk dat het die hele periode besmettelijk blijft.
‘[Het risico is] vrijwel zeker laag. Maar je moet je fruit en groente alsnog wassen als je thuiskomt, vooral als onverpakt in de supermarkt lag’, zegt gezondheidswetenschapper Paul Hunter van de Universiteit van East Anglia in het Verenigd Koninkrijk.
Zodra je het voedsel kookt, zal dat eventuele virussen doden. Maar als je je fruit en groente rauw wil eten, loont het om ze te wassen. Het advies van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) luidt om ze ‘op dezelfde manier te wassen als in andere omstandigheden.’ Dat houdt in: je handen wassen voordat je de producten hanteert, en ze met water wassen voordat je ze opeet.
Dragen toiletten en rioleringen bij aan de verspreiding van het virus?
Dat is mogelijk, omdat het virus voorkomt in de uitwerpselen van besmette mensen. Toen luchtkwaliteitsdeskundige Yuguo Li van de Universiteit van Hong Kong en zijn collega’s oppervlaktemonsters en luchtmonsters analyseerden van een ziekenhuis waar mensen met COVID-19 behandeld werden, vonden zij het virus vooral in monsters die uit de toiletruimtes kwamen.
Bovendien zou het SARS-virus zich in 2003 verspreid hebben in een appartementencomplex via rioolleidingen en ventilatiesystemen. Maar over het algemeen is het risico om het virus op te lopen van toiletten of rioolsystemen laag, zegt de WHO.
Wat is waarschijnlijker: een succesvol vaccin dat besmetting voorkomt, of een effectief medicijn dat de ziekte vermindert?
Waarschijnlijk zullen er eerder verschillende geneesmiddelen worden goedgekeurd voor de behandeling van COVID-19, dan dat er een vaccin beschikbaar komt. Maar deze medicijnen zullen geen wondermiddelen zijn.
De geneesmiddelen zullen wel degelijk statistisch significante effecten hebben op het verloop van de ziekte, maar de grootte van de effecten zal waarschijnlijk bescheiden zijn. Zo is in de Verenigde Staten een medicijn genaamd remdesivir goedgekeurd voor gebruik bij noodsituaties. Die keuze is gebaseerd op onderzoeksresultaten die laten zien dat het medicijn de hersteltijd verkort. Maar het middel lijkt het aantal sterfgevallen niet te verminderen.
Een medicijn dat mensen met ernstige COVID-19-verschijnselen helpt herstellen, zou pas echt het verschil maken. In plaats van zich te richten op het bestrijden van het virus, zou zo’n medicijn moeten helpen om de ernstige ontstekingsreactie die bij sommige patiënten ontstaat – een zogeheten cytokinestorm – in te perken. Een middel dat dat voor elkaar krijgt, bestaat nog niet.
Wat betreft vaccinaties zijn er verschillende onderzoeken met menselijke proefpersonen gaande. Er is geen garantie dat dit een vaccin oplevert, maar veel onderzoekers zijn wel optimistisch.
Kunnen antilichamen van herstelde patiënten worden gebruikt bij behandelingen van COVID-19?
Deze aanpak wordt getest in ongeveer twintig onderzoeken. Het idee achter zo’n bloedserumtherapie is dat het weken kan duren voordat ons lichaam voldoende antilichamen heeft aangemaakt om een virus te overwinnen. Door ernstig zieke mensen te injecteren met antilichamen die zijn gemaakt door eerder herstelde patiënten, worden ze een handje geholpen bij het bestrijden van het virus.
Een verslag van 14 mei, dat de conclusies van een klein aantal, niet-gerandomiseerde onderzoeken samenvatte, rapporteert dat het onzeker is of deze aanpak effectief is tegen het nieuwe coronavirus. Bovendien ontwikkelde één van de 32 proefpersonen een ernstige allergische reactie die leidde tot een anafylactische shock.
Zelfs als serumtherapie effectief blijkt, is het lastig deze behandelingsmethode op te schalen. Verschillende bedrijven werken eraan om antilichamen te maken in fabrieken. Die aanpak is waarschijnlijk veiliger.
Er bestaan pillen die het risico op een hiv-besmetting verminderen. Kan zoiets ook voor het coronavirus worden gemaakt?
Sinds een paar jaar kunnen mensen die in een risicogroep vallen hiv-remmers gebruiken om een hiv-infectie te voorkomen. Dat heet PrEP (Pre-Expositie Profylaxe).
Er wordt momenteel veel onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van middelen die COVID-19 behandelen door de vermenigvuldiging van het virus in het lichaam tegen te gaan. Als deze antivirale middelen succesvol blijken, kunnen ze mogelijk worden gebruikt om besmetting te voorkomen, vergelijkbaar met de PrEP-methode.
Maar voordat een medicijn preventief wordt voorgeschreven, in plaats van als behandeling wanneer het echt nodig is, moeten we er zeker van zijn dat het veilig is. En dat vaststellen, zal waarschijnlijk jaren duren.
Omdat de meeste mensen niet ernstig ziek worden van COVID-19, is het bovendien waarschijnlijk dat zo’n preventieve drug alleen wordt gegeven aan mensen die bijzonder kwetsbaar zijn, of die een erg hoog risico lopen op besmetting.
Zullen landen waar het virus onder controle is mensen uit andere landen buiten de deur houden?
Het is niet duidelijk hoe een reisverbod de verspreiding van de ziekte vertraagt. Er is maar een klein aantal onderzoeken waarin is berekend hoe een dergelijk verbod de verspreiding van ebola en SARS zou kunnen hebben beïnvloed. Het lijkt erop dat een verbod weliswaar de komst van een virus kan vertragen, maar dat het de verspreiding ervan op de lange termijn niet tegenhoudt.
Verschillende landen hanteren momenteel reisverboden. Het is aannemelijk dat landen ook maatregelen voor de langere termijn zullen overwegen. Of dat ze bezoekers in quarantaine zullen plaatsen totdat een test duidelijkheid biedt over een eventuele besmetting. Maar er zal altijd toch wat gereisd worden tussen landen, zegt Hunter. ‘In een wereldwijde samenleving kun je niet alle bewegingen in en uit een land verbieden’, zegt hij. ‘Dan zouden we verhongeren.’
Zal het virus altijd deel van ons leven blijven, of kan het worden uitgeroeid?
Landen als China, Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland hebben laten zien dat het waarschijnlijk mogelijk is om het virus uit te roeien. Dit vergt echter veel inspanning. China probeert in tien dagen tijd 11 miljoen mensen te testen, om een tweede besmettingsgolf in Wuhan te voorkomen.
Veel landen ontbreekt het aan de middelen of de politieke wil om dit te doen. Neem bijvoorbeeld de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Daar wordt gekeken naar mogelijke versoepelingen van de coronamaatregelen, ondanks het feit dat er nog grote uitbraken zijn. Ook ontbreekt het op veel plekken, waaronder Nederland, nog aan voldoende middelen om iedereen te testen op het virus en om contactonderzoek te doen.
Als versoepelingen te vroeg worden ingezet, kan het virus steeds opnieuw om zich heen grijpen. Dat kan nog veel sterfgevallen tot gevolg hebben.
Een effectief vaccin zou het virus voorgoed kunnen uitroeien. Maar zoals Michael Ryan van de WHO tijdens een persconferentie op 13 mei opmerkte, zijn we er nog niet eens in geslaagd om ziekten uit te roeien waarvoor we wél al vaccins hebben, zoals de mazelen. ‘Het virus verdwijnt misschien nooit’, zei hij.
Lees al onze berichten over het coronavirus in ons dossier.