Het door de Universiteit van Oxford ontwikkelde experimentele coronavirusvaccin wekt bij mensen de gehoopte immuunrespons op. Hoewel het nog niet zeker is of het vaccin ook echt infecties zal voorkomen, zijn er al afspraken gemaakt met bedrijven om binnen een jaar 2 miljard doses te produceren.
Op dit moment worden er ten minste 23 experimentele vaccins getest in mensen. Het doel van deze onderzoeken is bewijzen dat de vaccins werken. Maar dat kost tijd: voor zo’n onderzoek moeten duizenden mensen in een regio met veel coronagevallen een vaccin of een placebo krijgen toegediend.
De recente resultaten komen voort uit een kleiner onderzoek met als doel in kaart te brengen of het vaccin het gewenste effect heeft en of het veilig is. Ongeveer duizend vrijwilligers kregen het Oxfordvaccin toegediend. Het vaccin gebruikt een verkoudheidsvirus uit chimpansees om een gen menselijke cellen binnen te krijgen dat codeert voor een van de eiwitten op het oppervlak van het virus.
Antilichamen
Het aangepaste virus kan zich niet vermeerderen, dus het kan zelf geen infectie veroorzaken. Uit het deze week gepubliceerde onderzoek komen geen serieuze bijwerkingen naar voren.
De vrijwilligers maakten wel veel antilichamen aan: eiwitten die in het bloed circuleren en aan virussen kunnen binden. Niet alle antilichamen binden op zo’n manier aan het virus dat ze het compleet onschadelijk maken. Maar na een enkele dosis maakten de meeste vrijwilligers ook neutraliserende antilichamen aan die wél voorkomen dat virussen cellen kunnen infecteren. Na twee doses gold dit voor alle vrijwilligers.
Immuniteit
De vrijwilligers maakten ook zogeheten T-cellen aan. Dat zijn immuuncellen die geïnfecteerde cellen opsporen en vernietigen, voordat ze meer virussen kunnen maken. Dit wordt gezien als een belangrijk onderdeel van immuniteit tegen het coronavirus. ‘We worden superenthousiast van deze resultaten’, zegt teamlid Teresa Lambe.
De antilichaamreactie is vergelijkbaar met die bij natuurlijke infecties, maar de T-cel-reactie is sterker. Het blijft echter nog afwachten of deze reactie voldoende is om te beschermen tegen infectie. Ook is onduidelijk hoe lang die bescherming vervolgens aanhoudt.
Zelfs als de immuniteit snel afzwakt na een infectie met het werkelijke coronavirus, betekent dit nog niet dat dit ook geldt voor immuniteit veroorzaakt door een vaccin, zegt teamlid Adrian Hill. ‘Daar kun je niet zomaar van uitgaan’, zegt hij.
Ook is het onduidelijk hoe goed het vaccin oudere mensen zal beschermen, die een groter risico lopen wanneer ze COVID-19 krijgen en minder beschermd worden door griepvaccins. Aan het Oxfordse onderzoek deden alleen mensen van tussen de 18 en 55 jaar mee.
In een artikel dat tegelijk uitkwam met het onderzoek uit Oxford rapporteert een team in China resultaten van een onderzoek waarin 603 vrijwilligers een dosis van een vergelijkbaar vaccin kregen toegediend. De immuunrespons op dit zogeheten Ad5-vaccin was lager in mensen van boven de 55.
Grootschaliger onderzoek
Dit zijn niet de eerste onderzoeken van dit type. Zo wekte ook een experimenteel vaccin van het Amerikaanse bedrijf Moderna bij 45 mensen een beschermingsreactie op. Dit vaccin gaat nu een groter, fase III-onderzoek in.
Het team uit Oxford gaat nu eveneens aan de slag met grootschaliger onderzoek. Ongeveer achtduizend mensen in het Verenigd Koninkrijk hebben het vaccin al toegediend gekregen. Het onderzoek wordt nu uitgebreid naar mensen van boven de 55.
Ook in de Verenigde Staten, Brazilië en Zuid-Afrika beginnen onderzoeken. Omdat het aantal COVID-19-gevallen in die landen hoger is, leveren deze onderzoeken mogelijk eerder resultaat op.
Nederland bestelde vorige maand samen met Frankrijk, Duitsland en Italië al 300 miljoen doses van het Oxfordvaccin. Het farmaceutische bedrijf AstraZeneca maakt zich al klaar om een miljard doses van het vaccin te produceren, net als het Serum Institute of India. Deze zullen zo lang de pandemie duurt op non-profitbasis worden gemaakt.
Behandeling met aerosolen
Op een ander front zijn ook interessante ontwikkelingen gaande. Het bedrijf Synairgen uit het Verenigd Koninkrijk heeft een onderzoek naar buiten gebracht waaruit blijkt dat gehospitaliseerde COVID-19-patiënten die een aerosolversie van het eiwit interferon bèta inademden 80 procent minder kans liepen ernstig ziek te worden. Ook herstelden ze sneller.
De betrokken onderzoekers zeggen dat het coronavirus de natuurlijke productie van interferon bèta in de longen blokkeert, wat de immuunrespons onderdrukt. Lever je dit eiwit direct aan de longen, dan levert dat een hoge dosis op precies op de plek waar die nodig is. Hetzelfde niveau in de longen krijgen door het eiwit te injecteren zou ernstige bijwerkingen geven.
Het gaat hier wel om onderzoek onder slechts honderd mensen. Verder onderzoek moet de resultaten dus nog bevestigen.
‘Dit was inderdaad geen enorm grootschalige studie. Het was een verkennend onderzoek’, zegt Tom Wilkinson van de Universiteit van Southampton, die het onderzoek leidde.
Het feit dat de behandeling verschillende voordelige effecten leek te hebben, geeft de onderzoekers echter het vertrouwen dat het resultaat echt is. ‘We zien een erg sterk signaal over alle indicatoren.’
