Nederland is instabiel en dat heeft grote gevolgen voor onze dijken en infrastructuur. Dankzij de bodemdalingskaart 2.0 weten we waar en wanneer verzakking tot schade leidt. New Scientist sprak met een van de makers van de kaart: TU Delft-onderzoeker Ramon Hanssen,
De bodem verzakt in Nederland. Hoe zit dat?
‘Nederland is erg dynamisch. Onze bodem verzakt niet alleen, hij stijgt ook. Dit komt bijvoorbeeld door de effecten van ijstijden en het gewicht van de Noordzee die de korst naar beneden duwt. Ook gaat Nederland twee keer per dag 30 centimeter op en neer door de aardgetijden. Van deze dynamiek merken we niets, want die vindt in heel Nederland op hetzelfde moment plaats. Wat we wel merken, zijn de relatieve verzakkingen. Die worden veroorzaakt door bijvoorbeeld mijnbouw, gaswinning in Groningen en zoutwinning in Groningen, Drenthe, Friesland en Overijssel.
Ook het westen van het land – waar veel veengrond voorkomt – is instabiel. Door het wegpompen van grondwater om de weilanden droog te houden, rot de bovenste laag veengrond weg. Dit leidt tot onomkeerbare bodemdaling in deze gebieden. En daarbij hebben we een kantelpunt bereikt. Als we het grondwater nog verder laten zakken, leidt dat tot schade aan de infrastructuur en de funderingen van gebouwen in historische binnensteden.
Het is belangrijk voor Nederland om te weten waar en wanneer verzakking tot schade leidt. Daarom maakten wij vanuit de TU Delft, samen met het bedrijf SkyGeo en het Nederlands Centrum voor Geodesie en Geo-Informatica, een bodemdalingskaart 2.0.’
Er was al een bodemdalingskaart 1.0? Wat is er nieuw aan de tweede versie?
‘Het belangrijkste verschil is de resolutie. In de eerste versie lieten we geen individuele meetpunten zien, maar middelden we over de meetpunten. Soms is er ruis of zit er een fout in de data en door te middelen voorkom je dat mensen gaan inzoomen op bijvoorbeeld hun huis en verkeerde conclusies trekken.
We beseften echter dat deze individuele meetpunten erg waardevol zijn, bijvoorbeeld om dijken te monitoren. Nederland heeft 17.000 kilometer aan dijken. Dat is van hier naar Sydney. Het is een onmogelijke opgave om alle dijken handmatig te controleren. Met de bodemdalingskaart 2.0 kunnen we 200 miljoen individuele meetpunten in Nederland in de gaten houden. Dat zijn er veel, maar de radarsatellieten vliegen toch al over Nederland en de data zijn beschikbaar.’
Hoe werkt dat precies?
‘Twee radarsatellieten vliegen – achter elkaar aan – van pool tot pool. De satellieten zenden tweeduizend pulsen per seconden richting het aardoppervlak. De pulsen worden in alle richtingen weerkaatst en een klein deel daarvan wordt opgevangen door dezelfde satelliet. We meten de hoogte van het oppervlak door te kijken hoelang zo’n puls erover doet om heen en weer te reizen naar de satelliet. De satellieten vliegen elke zes dagen over Nederland en zo kunnen we veranderingen in hoogte tot op de millimeter in kaart brengen.’
Moeten we ons zorgen maken over de verzakkingen die zijn op te maken uit de kaart?
‘Op sommige plekken wel ja. We zijn afhankelijk van onze dijken. Als er één doorbreekt, is het klaar met West-Nederland. Maar ook verzakkingen van bijvoorbeeld spoorwegen en snelwegen kunnen op den duur tot ongelukken leiden.’
Kunnen we partijen verantwoordelijk stellen voor die verzakkingen en ze verplichten er iets tegen te doen?
‘De kaart is niet bedoeld om schuldigen aan te wijzen. De intentie is om Nederland veiliger te maken door processen die we normaal niet zien in kaart te brengen. Wel kunnen we nu álles zien en voor sommige partijen – die bijvoorbeeld illegaal grondwater oppompen – wordt dat een probleem. Ook besloten partijen voorheen zelf of ze verzakking wel of niet wilden meten. Als bepaalde resultaten ze niet uitkwamen, konden ze ervoor kiezen die onder de pet te houden. Dat gaat nu niet meer. Daarnaast kunnen partijen niet meer beweren dat ze uit onwetendheid niets hebben gedaan om verzakking tegen te gaan.’
Eerst was u terughoudend met het openbaar maken van de kaart. Waarom?
‘Ten eerste zijn er honderd-en-een manieren om de ruwe meetgegevens te verwerken voor verschillende doeleinden. Voor een onderzoek naar de veiligheid van snelwegen moet je de meetgegevens op een andere manier verwerken dan voor een onderzoek naar dijken. Voor de openbare kaart verwerken wij de data, maar wij weten vooraf niet waarvoor mensen de meetgegevens gaan gebruiken.
Ten tweede kunnen mensen nu bijvoorbeeld checken of een huis dat te koop staat aan het verzakken is. Dan zegt de kopende partij straks dat de prijs wel wat naar beneden mag. Dat zijn dingen waar we ons niet aan willen wagen. Gebruikers kunnen data verkeerd interpreteren en daar onjuiste conclusies uit trekken. Om dat te voorkomen, hebben we een forum opgezet. Hier worden vragen beantwoord door mensen die er verstand van hebben.’
Waarom heeft u de kaart toch openbaar gemaakt?
‘Het gaat hier om data die worden ingewonnen door satellieten die met ons belastinggeld betaald zijn. De Nederlandse overheid vindt dat die informatie gratis toegankelijk moet zijn. Daarnaast willen we verschillende partijen in Nederland, zoals waterschapbeheerders en gemeentes, stimuleren om de kaart gebruiken. Zo maakt onze technologie Nederland een stukje veiliger.’
Zijn er al plannen voor een bodemkaart 3.0?
‘De volgende stap is niet zozeer een nieuwe kaart, als wel een lokaal waarschuwingssysteem. Nu kunnen mensen zelf kiezen of ze wel of niet naar onze kaart kijken. Het zou mooi zijn als we automatisch een sms kunnen sturen naar betrokkenen wanneer een dijk verzakt.’
