We werken allemaal mee aan het beeld van de wetenschap als een oase van ratio en orde in een chaotische wereld.

Wetenschappers zijn ontdaan van alle menselijke onvolkomenheden. Het wetenschappelijke proces is volstrekt transparant en rationeel. Voor de zeldzame gevallen waarin toevalligheid een rol heeft gespeeld gebruiken we de term ‘serendipiteit’.

In mijn vak, de biomedische wetenschap, gaat het op papier als volgt: je stelt een vraag, je formuleert een hypothese en je bedenkt een kritische wijze van toetsing door middel van een experiment. Wordt de hypothese bevestigd, dan schrijf je een manuscript. Dit manuscript wordt door collega’s (peers genoemd) anoniem maar oprecht beoordeeld en vervolgens verschijnt de studie in een mooi vakblad. Dream on…
Wetenschappers zijn eerzuchtig, bescheiden, ambitieus, lui, betrouwbaar, gehaaid, loyaal en egocentrisch. Wetenschappers zijn, kortom, gewoon menselijk.

En het wetenschappelijk proces? Dat is chaotisch en onvoorspelbaar. In onze artikelen deconstrueren we de weg naar de ontdekking tot er losse elementen resteren. Door het herrangschikken, weglaten en achteraf toevoegen van die elementen herscheppen we het verhaal van de ontdekking naar de ideale mal van ‘vraag — hypothese — toetsing’. Vervolgens schrijven we het op, waarna onze peers alles uit de kast halen om ons dwars zitten. Anders gezegd: we laten aan onze jongste collega’s noch aan de belastingbetaler zien hoe wij werkelijk werken; hoe we onze diamantjes delven in kronkelige gangen en donkere krochten.
Recent ontdekte ik een fris geluid op Twitter, onder de gemeenschappelijke tag #OverlyHonestMethods oftewel ‘te eerlijke methoden’. In zinnetjes van maximaal 140 tekens onthullen wetenschappers de ware gang van zaken in hun laboratorium. Hieronder staan enkele daarvan vertaald:

@BoraZ
We wilden zien wat er gebeurt als we X doen, gewoon voor de lol. Geweldige explosie! De hypothese verzonnen we later

Of:
@ProfLikeSubst
Hoewel het nu allemaal sluitend klinkt, hadden we totaal geen idee waar we mee bezig waren toen we ermee begonnen

Ik heb de twintig meest geciteerde studies van mijn lab erop nageslagen en in alle gevallen beschrijven deze tweets precies hoe wij gewerkt hebben. We hebben een mooi meetsysteem opgezet en er daarna aan getrokken en tegenaan geduwd, zonder veel vooropgezette plannen. We hebben heel goed de ogen opengehouden en onze opinies zoveel mogelijk onderdrukt.
Dat laatste is het allermoeilijkste, want de menselijke geest is ijzersterk in het bevestigen van het eigen gelijk. Een opinie heeft, eerlijk gezegd, behoorlijk veel weg van een hypothese.
Voor wie na lezing van deze eerste alinea’s nog altijd onwankelbaar gelooft in het monopolie van de ratio, heb ik nog enkele voorbeelden in petto.

@OverlyHonestly
We deden het op deze manier omdat we ons hielden aan folkore en bijgeloof

Bijgeloof is de gewoonste zaak in de wetenschappelijke wereld. De laboratoriumprotocollen die in de moleculaire biologie tijdens experimenten worden gehanteerd, staan bol van de magie.
In mijn lab bij de Harvard Univeristy legde bijvoorbeeld een collega steevast de reageerbuis op de vloer. Vervolgens sprong hij er achterwaarts overheen. Dat had immers de eerste keer ook gewerkt.

@devillesylvain
De helft van de artikelen die we citeren hebben we niet geloof, omdat ze achter een betaalmuur zitten

Nog zoiets. Als het te ingewikkeld wordt om erbij te komen, ga je maar helemaal niet
achter literatuur aan. In plaats daarvan citeer je uit de citaten. Maar op die manier propageer je wel fouten
zonder het te weten. Het bovenstaande praktijkvoorbeeld mag je dan ook gerust zien
als een krachtige roep om open access te publiceren.

@MrEpid 

We hebben geen idee hoe deze resultaten tot stand kwamen. De postdoc die al het werk heeft gedaan is inmiddels vertrokken om een bakkerij te beginnen

Door alle problemen rond het peer-reviewproces duurt het gemakkelijk twee jaar of zelfs nog langer voordat een studie uiteindelijk wordt gepubliceerd in een wetenschappelijk vakblad. De jonge onderzoekers die in feite al het werk hebben gedaan, zijn dan allang weer naar elders vertrokken.

@kejames
Het Taq-enzym werd de gehele nacht geïncubeerd op 20ºC omdat er donuts in de pauzeruimte lagen en ik vergat om het terug in de vriezer stoppen
@dr_leigh
De incubatie ging drie dagen door, omdat de student toen pas doorhad dat hij het experiment was vergeten

De mooiste ontdekkingen kunnen tot stand komen door een protocol (het ‘recept’ waarmee een experiment wordt uitgevoerd, red) per ongeluk foutief op te volgen. De wetenschappelijke topbladen Science en Nature hebben daar wat op gevonden:

@banmans
Oh, je wilt daadwerkelijk een echt protocol dat je gaat uitvoeren? Pffft. Check de cover, jongen, je bent Nature aan het lezen

In die tijdschriften hoeft het protocol eigenlijk helemaal niet meer beschreven te worden. Het gaat toch vooral om de boodschap…
Kortom, het is de hoogste tijd om uit de laboratoriumkast te komen. Wetenschap is net zo chaotisch en met emotie beladen als iedere andere menselijke activiteit.
Ratio helpt om ordening aan te brengen in de ontdekkingen die we doen, maar vaak pas achteraf. Ontdekkingen worden door mensen verwekt en uit wanorde geboren. So what?

Hans Clevers is president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen en hoogleraar moleculaire genetica aan het UMC Utrecht.

Dit verhaal is verschenen in het opiniekatern van New Scientist (#1, pag. 80, juni 2013).