Fietsend naar het werk, met de trein op vakantie, kort douchen, zonnepanelen op het dak en minder vlees eten. We weten dat dit beter is voor het milieu, maar waarom doen we het niet? Reint Jan Renes, lector Psychologie voor een Duurzame Stad aan de Hogeschool van Amsterdam doet er onderzoek naar. Volgens hem kunnen we wel wat leren van onze radicale gedragsverandering door de komst van corona.
Is de coronapandemie met klimaatverandering te vergelijken?
‘In beide gevallen moeten we gedragingen doorbreken, dingen die we automatisch doen. We zijn gewend om dichtbij elkaar te zitten en het is niet vanzelfsprekend dat ik zo vaak mijn handen was. Dat zie je bij het klimaat hetzelfde. We moeten gewoontes veranderen, een andere leefstijl aannemen en dat is niet eenvoudig. Bovendien moet het collectief, net als bij de bestrijding van een pandemie. Als ik korter douche maar al mijn buren niet, dan verandert er weinig in het totale watergebruik en CO2-uitstoot.’
Waarom lukt het voor corona wel en voor het klimaat niet?
‘Er zijn twee grote verschillen. Het eerste is dat er heldere gedragsrichtlijnen zijn vanuit het Outbreak Management Team rondom covid-19. Dat ontbreekt bij het klimaat. Er is een waslijst aan dingen die je kúnt doen en iedereen doet wat. Maar wat nu echt komende twee jaar van mij als burger gevraagd wordt, is onduidelijk.
Het tweede is de urgentie. Bij corona is er een tastbare dreiging die je voelt, namelijk dat je anderen kunt besmetten en van de ene op de andere dag doodziek kunt worden. Dat ontbreekt bij klimaatverandering. Al nemen extremere weersomstandigheden toe, het voelt niet urgent en is niet zo onheilspellend en dus is de noodzaak om te veranderen niet voelbaar.’
Is de overheid betrokken genoeg als het gaat om klimaatverandering?
‘Een paar jaar geleden voelden de klimaatdoelen nog ver weg. Maar de druk wordt groter om 49 procent CO2-reductie te halen in 2030. De samenleving wordt steeds meer geconfronteerd met maatregelen waar ze soms niet op zit te wachten. Je ziet niet voor niets dat het stikstofdossier zoveel commotie gaf. Mijn voorspelling is dat de maatregelen en het debat hierover komende jaren toeneemt.
De overheid moet wel actiever worden. Blijven vragen helpt niet, dat heeft corona ons laten zien. Vlak voor de tweede lockdown werd opgeroepen niet naar de winkels te gaan, maar toch stond de hele Kalverstraat vol. En dus gingen de winkels dicht. Politici en bedrijven moeten durven ingrijpen. Dat vinden ze heel lastig. Het zorgt voor frictie terwijl ze liever mensen willen verleiden. Maar met alleen verleiden ga je het op dit dossier niet redden. Je moet ook durven schuren.’
Bent u verbaasd over hoe snel mensen hun gedrag aanpasten door corona?
‘Ik ben blij verrast. Het laat zien dat we een radicale omslag kunnen maken als de omstandigheden ernaar zijn. Het is waar gedragswetenschappers, overheid en beleidsmakers in het verleden van zeiden dat het niet mogelijk is. En toch is het wereldwijd gelukt. De wereldbevolking is in rep en roer en past zich aan, de overheid neemt maatregelen en deskundigen geven advies. Dat vind ik hoopgevend voor de klimaattransitie.’
Op 20 april 2021 vertelt Reint Jan Renes over zijn onderzoek in de tweede aflevering van Lunch met de Lector. Dit online evenement is via een livestream te volgen op deze pagina van 12:00 tot 12:30.
De opname van de eerste aflevering is daar ook op terug te zien.