Vrouwelijke koningscobra’s kunnen het prima af zonder man: bij gebrek aan een partner planten deze slangen zich in hun eentje voort. Dat bewijst een slang die in haar uppie twee levende nakomelingen wist te maken.
Er zijn meer dieren die zich zonder partner kunnen voortplanten, waaronder vogels, haaien en hagedissen. Dat ook de grootste gifslang ter wereld het kan, was tot nog toe onbekend. Een internationaal team van biologen bracht daar nu verandering in. Nederlands bekendste reptielenfanaat Freek Vonk, werkzaam bij Naturalis en de Vrije Universiteit Amsterdam, maakte deel uit van het team.
De biologen toonden met DNA-onderzoek aan dat de eieren van een jonge vrouwelijke koningscobra (Ophiophagus hannah) puur en alleen moedermateriaal bevatten. Dat moest eigenlijk ook wel, want het vrouwtje leeft in gevangenschap en had nog nooit met een mannelijke cobra gepaard.
Noodgeval
De cobra legde vierentwintig eieren, die de onderzoekers in een broedmachine plaatsten. Uit twee eieren glibberden levensvatbare cobraatjes. Beide slangen waren mannetjes. De dieren hadden vergroeiingen aan hun skelet en leefden maar een paar dagen.
Seksloos voortplanten, of parthenogenese, is een risicovolle aangelegenheid: de genetische diversiteit van een populatie holt achteruit zodra vrouwtjes alleen nog maar kopietjes van zichzelf op de wereld zetten. Dieren zullen dan ook niet snel voor parthenogenese kiezen, maar in geval van nood kan het uitkomst bieden; bijvoorbeeld wanneer er weinig of zelfs geen mannetjes van een soort beschikbaar zijn in het leefgebied.
Gokwerk
Het komt vaker voor dat vrouwtjes die aan parthenogenese doen juist mannelijke afstammelingen maken. Door mannetjes op de wereld te zetten, hebben de vrouwtjes later weer nieuwe paringspartners tot hun beschikking. Dat klinkt misschien onverstandig, maar inteelt is beter dan uitsterven.
Om uit een vrouwelijke slang een mannelijke nakomeling te maken, wordt de eicel van de moeder aangevuld met kleine cellen die als bijproduct ontstaan bij de eicelproductie. Het genetisch materiaal van de ouderslang wordt daarbij herschikt, zodat de nakomelingen geen pure klonen zijn. Niet elke herschikking zal leiden tot gezond kroost. Maar als de slang genoeg eieren legt, kan er zomaar een keer een gezonde combinatie tussen zitten.
Onderschat
In het geval van de koningscobra gaat het om facultatieve parthenogenese, waarbij een dier zowel geslachtelijk als ongeslachtelijk kan voortplanten. Volgens de onderzoekers gebeurt deze manier van voortplanten vaak genoeg om serieuze aandacht te krijgen. ‘Het opstapelende bewijs laat zien dat het belang van facultatieve parthenogenese in de evolutie van gewervelde dieren grotendeels onderschat is’, schrijven de onderzoekers in hun publicatie in wetenschappelijk tijdschrift Nature Scientific Reports.
