De geschiedenis van het alfabet moet misschien herschreven worden. Vier objecten van klei, gevonden in Syrië, zijn gegraveerd met mogelijk het oudste alfabetische schrift ooit gevonden. Als dat klopt is het alfabet vijfhonderd jaar eerder ontstaan dan we dachten. Het stelt ideeën over hoe het is uitgevonden ter discussie.
Een populaire theorie is dat het alfabet voor het eerst verscheen in Egypte, ongeveer 3800 jaar geleden, toen ongeveer twintig Egyptische hiërogliefen werden hergebruikt als de eerste alfabetische letters. Dit schrift werd toentertijd gebruikt om woorden op te schrijven in een of meerdere zuidwest-Aziatische talen.
Kleivingers
Een 4300 jaar oude vondst in het Syrische Umm el-Marra zet nu vraagtekens bij dit verhaal. Bij uitgravingen uit 2004 vonden archeoloog Glenn Schwartz van de Amerikaanse Johns Hopkins University in Maryland en zijn collega’s vier stukken klei ter grootte van een vinger. Elk stuk klei is gegraveerd met tussen de een en vijf symbolen. Schwartz is al 17 jaar bezig om die symbolen te ontcijferen.
‘Toen ik ze voor het eerst zag, dacht ik: dat lijkt op geschrift’, zegt Schwartz. De tekens waren echter niet het spijkerschrift dat typisch was voor deze plaats en tijd.
Schwartz heeft verschillende andere mogelijkheden overwogen en verworpen, bijvoorbeeld dat de symbolen hoorden bij het schrift van de Indusbeschaving. Nu stelt hij dat de symbolen wellicht vroege alfabetische letters zijn. Hij denkt dat de kleivingers versies van de letters A, L, O en K vertonen. Het is niet duidelijk welke woorden de letters spellen.
Verbijstering
De ontdekking verbijstert sommige onderzoekers van het vroege alfabet. Als de kleivingers echt zo oud zijn als Schwartz denkt, dan ‘veegt dat alle huidige theorieën over de uitvinding van het alfabet van tafel’, zegt Aaron Koller, hoogleraar Oude Nabije Oosten-studies van de Yeshiva University in New York.
Koller vraagt zich af of Schwartz de artefacten misschien verkeerd gedateerd heeft, en dat ze in werkelijkheid duizend jaar jonger zijn. Schwartz is er zeker van dat dat niet het geval is.
Geen gevaar
Archeoloog Benjamin Sass van de Tel Aviv University in Israël heeft een andere mogelijke verklaring. Hij zegt dat de symbolen uit Umm el-Marra, wat ze ook zijn, geen vroege alfabetische tekens voorstellen. Dat betekent dat ze geen gevaar vormen voor de bestaande ideeën over het ontstaan van het alfabet.
Egyptoloog John Darnell van Yale University staat wel open voor het idee dat het alfabet ouder is dan we dachten. ‘Alle geschriften hebben zonder twijfel een vroege geschiedenis, en de tekenen die Schwartz heeft gepubliceerd zouden dat zeker kunnen aantonen’, zegt hij.
Er is enig bewijs dat er 4300 jaar geleden handel was tussen Egypte en de oude steden in wat nu Noord-Syrië is, zegt Schwartz. Het is dus ook nog steeds denkbaar dat het alfabet ontstond in Egypte en vervolgens via het noorden naar Umm el-Marra reisde.
Informeel schrift
In welke volgorde de gebeurtenissen ook plaatsvonden, wetenschappers zijn het erover eens dat het alfabet vóór 3200 jaar geleden geen officieel schrift van een politieke staat was. Dat suggereert dat het generaties lang werd doorgegeven als een informeel schrift dat niet werd gebruikt door vorsten of de machtige elite.
Bij een tweede ontdekking vonden Felix Höflmayer van het Oostenrijks Archeologisch Instituut en zijn collega’s een alfabetische inscriptie op een keramieken scherf, waarvan ze zeggen dat het afkomstig is uit het einde van deze informele periode. Ze ontdekten de 3450 jaar oude inscriptie van slechts zes letters lang vlakbij een oude stadsmuur bij Tel Lachish in Israël.
‘Met meer voorbeelden van dit soort geschriften kunnen we proberen meer te begrijpen van de sociale omgeving waarin het alfabet overleefde’, zegt Höflmayer.
