Manon Hillegers is een van de trekkers van het grootste onderzoek wereldwijd naar de ontwikkeling van kinderen van ouders met ernstige psychische problemen. ‘Je kunt geweldige resultaten boeken als je milde klachten vroeg behandelt.’
Manon Hillegers is een vrouw met een missie. Haar hele werkzame leven is ze als kinderpsychiater bezig met het welzijn van kwetsbare kinderen. En dan met name kinderen van ouders met psychische problemen, zoals een depressie of een bipolaire stoornis. Meer dan de helft van die kinderen krijgt op latere leeftijd zelf ook depressieve klachten.
Hillegers is een van de trekkers van het Marioproject, het grootste onderzoek wereldwijd naar de stemming en veerkracht van deze kwetsbare groep kinderen. Onlangs werd de Mariocheck gelanceerd.
Wat is de stand van zaken in de kinderpsychiatrie van dit moment?
‘Het gaat niet goed. De budgetten bij de gemeenten zijn op. Er zijn enorme wachtlijsten. Kinderen met ernstige problematiek, zoals een eetstoornis, automutilatie of stemmingsstoornissen, moeten meer dan een jaar wachten. Dat kan niet. Als gevolg van de coronapandemie loopt het jeugdzorgsysteem helemaal vast. Ik zie dat er ook veel werkenden in de jeugdpsychiatrie weglopen vanwege de sterk toegenomen werkdruk. De kwaliteit van zorg voor deze kwetsbare kinderen loopt gevaar.’
Hoe herken je eigenlijk een depressie bij een kind?
‘Jonge kinderen zijn nog niet in staat te vertellen hoe ze zich van binnen voelen. Je ziet het aan veranderingen in gedrag. Ze worden vaker opeens boos of opstandig. Of ze trekken zich terug, willen niet meer spelen. Pubers kunnen hun somberheid wel benoemen, bij hen zijn weinig energie en nergens meer zin in hebben kenmerkend voor een depressie. Schoolprestaties gaan vaak achteruit.’
Hoe belangrijk is een vroege signalering van een depressie?
‘Cruciaal. Snelle interventie bij een kind kan bepalend zijn voor later. Krijgt het een gelukkig volwassen leven of wordt het een langdurig ziektetraject? Je kunt geweldige resultaten boeken als je vroeg milde klachten behandelt. Ook kinderen die een depressie hebben doorgemaakt kunnen later een mooie carrière of een fijn gezinsleven opbouwen. Mijn patiënten vertel ik altijd dat de een te dik is of een handicap heeft en dat zij deze kwetsbaarheid hebben. Daar kun je prima mee leven. Ik zeg weleens met een knipoog: ‘Het zijn net gewone mensen’.’
Hoe verklaart u de overdracht van psychische klachten van ouder op kind?
‘Deels is dat erfelijk, deels is het de omgeving waarin het kind opgroeit. Een kind dat opgroeit in een gezin waarin een van de ouders ziek is, maakt vaak moeilijke dingen mee. Dan moet je denken aan een moeder die ineens wordt opgenomen, verjaardagsfeestjes of vakanties die niet doorgaan of een verhuizing vanwege financiële problemen. Een ouder die aan een depressie lijdt, is op dat moment minder goed in staat een kind troost en veiligheid te bieden. Maar binnen zo’n gezin is vaak wel een stabiele partner aanwezig en zijn er ook kinderen met veerkracht, die geen stemmingsproblemen ontwikkelen. Daar willen we zo veel mogelijk over weten.’
Waarom hebben zij wel die veerkracht?
‘Dat verschilt per kind. Het is mogelijk deels een kwestie van temperament. In eerder onderzoek zagen we dat veerkrachtige kinderen actiever op zoek gaan naar hulp. Dat kan zijn door hun emoties te delen met hun vrienden of door toch maar wél naar de voetbaltraining te gaan, maar ook door heel praktisch een probleem oplossen, zoals door op YouTube op te zoeken hoe je een band moet plakken.’
Wat houdt het Marioproject precies in?
‘Mario staat voor Mood and Resilience in Offspring, wat zo veel betekent als stemming en veerkracht bij nakomelingen. Het is een samenwerking tussen het Erasmus MC en Amsterdam UMC. Met dit project proberen we meer inzicht te krijgen in de overgang van een depressie of bipolaire stoornis van ouder op kind.
Er zijn in Nederland 400.000 kinderen die een ouder hebben met een depressie of een bipolaire stoornis. Meer dan de helft van hen ontwikkelt later ook die klachten. Voor dat risico is nog te weinig aandacht binnen de jeugdzorg.
Op dit moment is er geen goede manier om stemmingsproblemen bij die groep kinderen te herkennen. Daarom hebben wij de Mariocheck ontwikkeld. Daarin vragen we kinderen van ouders met psychische problemen een korte online vragenlijst in te vullen met vragen over hun gevoelens en gedrag. Over slapen, eten, energie, noem maar op. Later bellen we nog een keer met de kinderen om te kijken hoe het gaat. Het uiteindelijke doel is de Mariocheck breed in te zetten in de praktijk, zodat we vroeger een depressie bij een kind ontdekken en hulp kunnen bieden.’
Hoe staan de Nederlandse jongeren er tijdens de coronacrisis voor?
‘Ze hebben het zwaar. Jongeren zijn bezig hun identiteit te ontwikkelen. Dat doe je voornamelijk in ontmoeting met je leeftijdgenoten. Uit eigen onderzoek blijkt dat in het begin van de coronacrisis nog 60 procent van de kinderen zich oké voelde, begin dit jaar was dat afgenomen tot 20 procent.’
Als we straks allemaal gevaccineerd zijn, waaien de problemen van onze jongeren weer over en koersen we wellicht af op een summer of love?
‘Geen idee. Dat is aan de jongeren. Maar serieus, heel veel jongeren zakken nu door hun hoeven. Ze maken zich grote zorgen over hun toekomst. Ze zijn nerveus, ook over hoe het straks allemaal na de vaccinatie zal gaan, dan moet alles weer, de feestjes, de relaties en school. Voor een groot gedeelte van de jongeren zullen de psychische klachten verdwijnen als de samenleving weer opengaat, maar dat gaat zeker niet op voor jongeren die kwetsbaar zijn. Die opgroeien in ruzie, armoede of ziek zijn. Die zitten nu extra klem en dat gaat niet zomaar over.’
Wanneer bent u tevreden?
‘Als we zorg kunnen bieden aan kinderen die dat hard nodig hebben. Dat is nu niet zo in dit welvarende Nederland, terwijl je dat wel zou mogen verwachten.’