Vulkaanuitbarstingen droegen mogelijk bij aan val Chinese dynastieën

Aan het instorten van Chinese dynastieën ging vaak een vulkaanuitbarsting vooraf. Dit komt mogelijk doordat de klimatologische gevolgen van die uitbarstingen politieke onrust veroorzaakten. Of een uitbarsting ook tot een instorting van een dynastie leidde, hing naast de grootte van de uitbarsting af van of er op dat moment al oorlog gaande was.

Onderzoekers van de Zhejiang-universiteit in China hebben een overzicht van alle Chinese dynastieën en vulkaanuitbarstingen in de afgelopen 2000 jaar gemaakt. Van de 68 dynastieën zijn er 62 geëindigd binnen een periode van 12 jaar na een vulkaanuitbarsting.

Daarnaast hebben de onderzoekers alle Chinese oorlogen van 850 tot 1911 als alternatieve oorzaak voor de machtswisselingen in deze periode meegenomen in het overzicht. Vervolgens berekenden ze met een statistische analyse hoe sterk het verband was tussen deze drie factoren.

Hemels mandaat

Vulkaanuitbarstingen kunnen snelle, heftige en kortdurende veranderingen in het klimaat veroorzaken. Doordat vulkanische aerosolen uit de rookwolken inkomend zonlicht reflecteren, blijft het zomers relatief koud. Dit vermindert ook de verdamping van water uit meren en zeeën. Hierdoor raakt de regenval, en in het geval van China de zomerse moesson, ernstig verstoord. Het groeiseizoen van de landbouw is na een uitbarsting dus kouder en droger.

Omdat China al vroeg in de geschiedenis relatief dichtbevolkt was, leunden keizers sterk op geavanceerde landbouwtechnieken om hun rijk te onderhouden. Een plotselinge schommeling in het klimaat kon daardoor voor grote ontregeling zorgen.

Daarnaast had het weer om een culturele reden grote invloed op de politieke stabiliteit. Chinese keizers legitimeerden hun macht namelijk met een ‘hemels mandaat’. Dit mandaat namen ze vrij letterlijk: aangezien men slechte weersomstandigheden als een uiting van een verstoorde balans tussen hemel en aarde zag, was dit een direct teken dat het mandaat voor de keizer was introkken. Slechte weersomstandigheden deden dus direct afbreuk aan de geloofwaardigheid van de keizer.

Speuren op de Zuidpool

Dat er aannemelijke manieren zijn waarop een vulkaanuitbarsting een Chinese keizer van de troon kan stoten, betekent natuurlijk nog niet dat dit ook is gebeurd. Om te kijken hoe groot de rol van vulkanen nou echt geweest is, maakten de onderzoekers een overzicht van alle dynastieën, oorlogen en vulkaanuitbarstingen.

Doordat China al vroeg een uitgebreide bureaucratie had, is er veel documentatie beschikbaar over de oorlogen en dynastieën. Vulkaanuitbarstingen zijn echter minder goed gedocumenteerd. Hiervoor analyseerden de onderzoekers ijslagen op Groenland en de Zuidpool. Door per laag de concentratie sulfaat te meten, kun je met een foutmarge van ongeveer een jaar weten wanneer er een vulkaanuitbarsting was en hoe heftig die was. Ook filter je lichte uitbarstingen die amper invloed op het klimaat hebben er automatisch uit, doordat die niet voor sulfaatneerslag op de Zuidpool zorgen. In totaal vonden de onderzoekers 156 uitbarstingen over de afgelopen 2000 jaar.

Ondanks dat er veel documentatie beschikbaar is, valt het toch nog niet mee om een betrouwbaar overzicht te maken van de beëindigde dynastieën. Allereerst is er het probleem wat je als het ‘einde’ van een dynastie beschouwt. De afzetting van de keizer klinkt als een logische definitie, maar hier zitten wat haken en ogen aan. Dit kan namelijk het gevolg zijn van een burgeroorlog die het hele land ontwricht, maar ook van intriges aan het hof. In het eerste geval kun je redelijkerwijs spreken van een instortende dynastie, maar in het tweede geval blijft het overgrote deel van de maatschappij intact.

Vooral wanneer machtsovernames elkaar snel opvolgen, kun je eerder van de groei van een keizerrijk dan van een instorting van een dynastie spreken. Vaak waren deze het gevolg van een poging om meerdere gebieden tot één groot keizerrijk te herenigen, en leidde dit juist tot territoriale uitbreiding in plaats van een machtsimplosie. Uit praktische overwegingen kozen de onderzoekers ervoor bij iedere dynastie de vaakst geciteerde einddatum als moment van instorting te gebruiken.

Verband

Door de tijdlijnen van de oorlogen, dynastieën en vulkaanuitbarstingen naast elkaar te leggen en daarbij ook de heftigheid van elke uitbarsting mee te laten wegen, kwam een interessant verband aan het licht. Een statistische analyse liet zien dat het bijna geen toeval kon zijn hoe sterk de drie tijdlijnen elkaar overlapten.

Zware uitbarstingen konden ook in vreedzame periodes een dynastie ten val brengen, terwijl kleine uitbarstingen juist in tijden waarin er al oorlog was voor de doorslag konden zorgen. Daarbij moet wel gezegd worden dat een zware vulkaanuitbarsting ook niet noodzakelijk het einde van de dynastie betekende. De zwaarste uitbarsting uit de menselijke geschiedenis op Tambora in 1815 zorgde wereldwijd wel voor mislukte oogsten en vrieskoude zomernachten, maar niet voor de val van een Chinese keizer.

Geschiedvervalsing

Naast de eerder genoemde definitiekwestie over het ‘einde’ van een dynastie, plaatst Hilde De Weerdt, hoogleraar Chinese geschiedenis aan de Universiteit Leiden, een kanttekening bij de documentatie over oorlogen. ‘De geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars. Het is heel goed mogelijk dat na het oprichten van een nieuwe dynastie de ambtenaren van de nieuwe keizer de omstandigheden onder de oude keizer slechter voorspiegelden dan ze eigenlijk waren, om zo de machtsovername te legitimeren. Dat er meer ‘oorlogen’ gerapporteerd zijn vlak voor de val van een keizer en veel minder in de eerste jaren van een nieuwe dynastie kan ook een kwestie van geschiedvervalsing zijn.’

Statistiek versus causaliteit

Er is eerder onderzoek gedaan naar het verband tussen klimaatverandering en het instorten van beschavingen, en ook naar de rol van vulkaanuitbarstingen daarin, maar niet eerder gebeurde dit op zo’n puur statistische wijze. Dit heeft zowel voor- als nadelen. Door de grootschaligheid van de studie is de historische context van iedere dynastie los van het aantal oorlogen compleet buiten beschouwing gelaten. Het enige wat er in deze studie is aangetoond is een statistisch verband tussen oorlogen en vulkaanuitbarstingen enerzijds, en instortende dynastieën anderzijds.

De Weerdt vindt dat eenzelfde onderscheid in impact als bij de vulkaanuitbarstingen, ook had moeten worden gemaakt voor de oorlogen. ‘Door de ernst van die oorlogen, bijvoorbeeld gemeten in aantal soldaten of dodelijke slachtoffers, niet mee te laten wegen, gaat er veel informatie verloren.’