Ik stond dit jaar elders al stil bij de twintig beste films die in 2013 zijn uitgekomen. Nu is het echter tijd ook terug te kijken op het wetenschappelijk gehalte van filmjaar 2013. Wat waren de tien meest wetenschappelijk interessante films die dit jaar in de bioscoop draaiden?
Voordat ik begin met opsommen, eerst een korte toelichting: het wetenschappelijk gehalte van Hollywoodfilms is lastig te peilen. Films zijn immers fictie – documentaires uitgezonderd – en in fictie is veel meer geoorloofd dan in, bijvoorbeeld, een lesboek. Zo stond ik in dit blog bijvoorbeeld eerder al stil bij de overwegingen die de wetenschappelijk adviseurs (en de regisseurs die hen inhuren) tijdens de opnames van Hollywoodfilms maken om te besluiten wel of juist niet te leven naar de letter van onze natuurwetten. Adviseurs en regisseurs bleken het daarin overigens goeddeels met elkaar eens: films zijn geen documentaires en wetenschap moet in dienst staan van het verhaal.
Of de balans aan het eind van de rit dan doorslaat naar positief of negatief, is echter erg lastig te stellen. Als de film helemaal correct stil staat bij de effecten en mogelijkheden van het reizen door de ruimte, maar vervolgens bij het eerste gevecht de wetten van de klassieke mechanica overtreedt, is deze dan wetenschappelijk geslaagd of juist niet?
Daarom heb ik besloten voor onderstaande lijst alleen te kijken naar het belangrijkste wetenschappelijke concept in de film. Ruimtereizen in Star Trek bijvoorbeeld, de exoskeletten in Elysium of de omgang met gewichtsloosheid in Gravity. Bovendien kijk ik niet alleen of de uitvoering van die concepten tot in de kleinste details klopt (al weegt dat wel mee), maar vooral ook of het concept zelf aannemelijk en interessant is.
Daarmee is de tijd aangebroken om terug te blikken op de wetenschappelijk meest geslaagde films van 2013. Onderstaande lijst is gerangschikt van plek 10, naar plek 1, om de spanning er een beetje in te houden.
De top 10 meest wetenschappelijk interessante films van 2013
Als eerste op deze lijst een film waarin goedbeschouwd weinig wetenschap voor komt, maar die wel een vleesgeworden uitwerking is van een jarenlange wetenschappelijke en filosofische discussie: het aloude nature vs. nurture. In deze film komen twee ouderparen erachter dat hun kinderen bij geboorte in het ziekenhuis verwisseld zijn. Zij moeten vervolgens beslissen of zij hun nu zesjarige kinderen alsnog willen ruilen. Dat komt omdat die kinderen volgens de artsen nog jong genoeg zijn om aan hun originele ouders te kunnen hechten.
De film toont vervolgens hoe de twee ouderparen en kinderen elkaar leren kennen, en stelt daarbij continu de vraag wat belangrijker is: de genen die deze kinderen aan hun originele ouders binden, of de zes jaar opvoeding die beide zoons al ontvangen hebben.
Hoewel de film op die vraag geen echt antwoord geeft, illustreert Like Father, Like Son op subtiele wijze waarom nature vs. nurture de gemoederen nog altijd blijft bezig houden.
Ik schreef al eerder dat het bij de botsing van mythologische (half)goden en niet-menselijke slechteriken nog een hele opgave is om een verscholen wetenschappelijke invalshoek te vinden. Toch was de eerste film over deze superheldenversie van de Noorse dondergod aanleiding voor een bijzonder lollige wetenschappelijke discussie, waar ik in dit blog al eerder op in ging. De centrale vraag waarover onenigheid bestond? Hoeveel weegt Thor’s hamer? De mogelijke antwoorden, van ‘zoveel als 300 miljard olifanten’ tot ‘de hamer is gemaakt van metallisch waterstof en weegt een kilo of 20’ waren stuk voor stuk grappig, maar bovenal ook interessant en inzichtelijk. Daarmee gaf de discussie achter deze bovendien verder ook heel aardige film weer eens aan waarom wetenschap zo leuk kan zijn.
Zombies is misschien niet het eerste waaraan je denkt in een wetenschappelijke toplijst. Toch blijken zombies in het dierenrijk wel degelijk te bestaan. Sommige schimmels nemen bijvoorbeeld de gestorven lichamen van insecten over, die ze vervolgens met happende kaken laten rondbewegen, zodat ze nog veel meer zombie-insecten kunnen maken. En hoewel het lastig is om een scenario voor te stellen waarin dat ook voor mensen gevaarlijk zou worden (al doet internetsite io9 in dit bericht een goede poging), blijken dezelfde soort hersenparasieten ook bij mensen voor te komen. De hersenparasiet toxoplasmosa gondii, die we overnemen van onze katten, zit bij op dit moment al bij veel mensen in de hersenen en kan zelfs ons gedrag beïnvloeden. Het maakt World War Z tot een nog steeds bijzonder onwaarschijnlijk, maar zeker niet onmogelijk horrorscenario. Brrr.
Tijdreizen – het is en blijft in Hollywood een populair concept. Eerder stond ik op dit blog al uitgebreid stil bij de vraag of tijdreizen mogelijk is. Het verrassende antwoord? Het is niet alleen mogelijk, maar zelfs relatief gemakkelijk. Althans: reizen naar de toekomst. Voor reizen naar het verleden, zoals één van de personages in de zeer charmante en bijzonder vermakelijke tijdreisfilm Safety Not Guaranteed voorstelt, is nog wel het één en ander nodig. Toch blijkt het basisgegeven van Safety Not Guaranteed minder vergezocht dan je misschien op het eerste gezicht dacht. Koppel dat aan het feit dat tijdreizen misschien wel het meest tot de verbeelding sprekende concept uit deze hele lijst is, en deze film heeft zijn plek in deze top 10 meer dan verdiend.
De warp-aandrijving uit Star Trek films is niet alleen wetenschappelijk aannemelijk, zoals blijkt uit de wetenschappelijke publicatie The Warp Drive: Hyper-fast travel within general relativity, van fysicus Miguel Alcubierre. Op dit moment sleutelt de Amerikaanse NASA-fysicus Harold White in zijn lab zelfs aan een zogeheten proof of concept – het conceptuele bewijs dat een warp-aandrijving kan werken. Eerder stond ik in dit blog al uitgebreid stil bij de mogelijkheden van een warpdrive en hoe die zou werken. Het maakt van Star Trek: Into Darkness een van de meest wetenschappelijk interessante films van het jaar.
Voor wie droomt van een leven als superheld, heb ik goed nieuws: Iron Man is een van de meest wetenschappelijk aannemelijke superhelden uit hedendaags Hollywood. Niet alleen lijkt zijn pak qua concept bijzonder veel op de hedendaagse generatie exoskeletten (zie ook het stukje over Elysium verderop), ook zijn met breinbesturing uitgeruste helm is vandaag de dag al bijna mogelijk (zie het stukje over Pacific Rim verderop). Alleen het vliegen en schieten met heftige energiewapens is op dit moment nog nauwelijks mogelijk. Het maakt van Iron Man, dat in deze lijst bovendien hoge ogen gooit met een technologische R&D-expert als Tony Stark als hoofdpersonage, de ultieme bij-weg-droom film voor zowel techniek- als superheldenliefhebbers.
Je zou het niet zeggen van een film waarbij gigantische robots op de vuist gaan met zo mogelijk nog grotere buitenaardse wezens, maar Pacific Rim is dit jaar wel degelijk een van de meest wetenschappelijk verantwoorde films. Eerder stond ik in dit blog al stil bij het feit dat de breinbesturing waarmee de Jaegers (de grote robots) heel aannemelijk is. Zelfs het feit dat twee bestuurders beter werkt dan één, blijkt ondersteund te worden door onderzoek – al gaat het in dit geval alleen om computersimulaties. Hoewel Pacific Rim niet persé een van de beste films van het jaar is, is de manier waarop deze Jaegers bestuurd worden onverwacht bijzonder geloofwaardig.
De Human Universal Load Carrier, oftewel de HULC, is een daadwerkelijk bestaand exoskelet – een robotpak dat de drager meer kracht en/of uithoudingsvermogen geeft. In zowel ontwerp als naam is het exoskelet dat Matt Damon draagt in sciencefictionfilm Elysium gebaseerd op deze reeds bestaande toepassing van wapenfabrikant Lockheed Martin. De HULC is bovendien niet het enige pak op de markt – ik stond dit jaar al eerder stil bij de verschillende exoskeletten die met voldoende geld of een defensiecontract op de markt verkrijgbaar zijn. De enige concessie aan de werkelijkheid die het exoskelet in Elysium deed? De reactietijd. In het echt kunnen gebruikers in de pakken, niet zulke snelle bewegingen maken als in deze film. Toch heeft regisseur Neill Blomkamp daar wat op bedacht: zijn exoskelet werkt, net als de Jaegers uit Pacific Rim met behulp van breinbesturing. Dat is een mooie belofte voor de toekomst.
In de intelligente thriller Side Effects draait het plot om de schadelijke bijwerkingen van een nieuw antidepressivum. En hoewel de gevolgen van dat pilletje in de film wel heel groot zijn – met moord tijdens het slaapwandelen tot meest groteske uitwas – is het ontnuchterende beeld dat de film schetst van de geneesmiddelenindustrie toch behoorlijk natuur getrouw. Zo stelt ook onder meer wetenschappelijk adviseur en psychiater Alexander “Sasha” Bardey in een interview met vakblad Nature. Interessant – en opmerkelijk – zijn vooral de grote bedragen die farmaceutische bedrijven bieden om mee te werken aan onderzoek naar hun medicijnen. Het maakt van Side Effects, om redenen buiten het labyrint-achtige plot om, een van de meest verontrustende films van het jaar.
Geen geluid in de ruimte (alleen geluid dat de astronauten via trillingen in hun pak zouden moeten kunnen horen), een uitermate natuurgetrouwe weergave van gewichteloosheid, technisch bijzonder geloofwaardige astronautenscènes en prachtige beelden van de aarde en verschillende ruimtestations. Als liefhebber van wetenschap, technologie, ruimtevaart of goede films, kon je dit jaar nauwelijks om Gravity heen. De film eindigde dit jaar niet alleen aan kop van mijn filmjaarlijst, maar ik stond eerder in dit blog ook al uitgebreid stil bij de vraag waarom Gravity door velen vlak na uitkomst al tot de meest wetenschappelijk verantwoorde film van het jaar werd bestempeld. En hoewel de film wel degelijk zijn missers heeft – bijvoorbeeld in de relatieve banen van de verschillende ruimtestations en satellieten – staat de wetenschap in Gravity uiteindelijk als een huis. Met recht de beste van het jaar.
Dat waren ze! Wie niet alleen geïnteresseerd is in wat de meest wetenschappelijk interessante films van dit jaar waren, verwijs ik graag door naar de eindejaarslijst met mijn top 20 beste films van 2013, inclusief uitgebreide terugblik op het afgelopen filmjaar en vooruitblik op het moois dat het aanstaande nieuwe filmjaar ons te bieden heeft. Alvast een goed 2014 toegewenst!