Het leek wel een show van Char of Derek Ogilvie zondagochtend om 11.00 in Paradiso. De zaal zat vol verwachtingsvolle toeschouwers. De presentator kondigde aan dat er live contact gelegd ging worden met Nijmegen, waar een proefpersoon de MRI scan in werd geschoven. De onderzoekster ter plaatse zou dan aan het resultaat van de scan kunnen zien waar de proefpersoon aan lag te denken!

Ik hoor u al denken, nee, dat kan toch niet. Dat is doorgestoken kaart. Maar nee hoor, om bedrog en trucs uit te sluiten, mocht het publiek in Paradiso kiezen aan welke twee van drie mogelijke opdrachten de proefpersoon moest gaan denken. De volgorde van de twee werd vervolgens ook nog via kop of munt bepaald. Het was dus allemaal echt!

Van ons, het publiek, moest de man in de scan zich eerst voorstellen dat hij door zijn eigen huis liep en daarna de tafel van 63 uitrekenen in zijn hoofd, beginnend bij 13×63. Terwijl hij dit deed, keken wij mee met de onderzoekster die de resultaten op de scan bekeek. Aan de hersenregio’s die rood of paars kleurden door veranderde doorbloeding zag zij of hij aan het rekenen was, door het huis liep of eventueel in gedachten een potje aan het voetballen was. En ja hoor, ze raadde het allebei de keren goed! Er ging een zucht van opluchting en een applaus door de zaal.

Toegegeven, de show was misschien een beetje te, maar het resultaat was toch interessant. Peter Hagoort, hoogleraar in de cognitieve neurowetenschap in Nijmegen, was onze presentator. Hij vertelde zeer helder en boeiend over de nieuwe mogelijkheden van hersenonderzoek sinds de laatste 15 jaar de techniek sterk verbeterd is. PET scans en functioneel MRI (fMRI) onderzoek zorgen dat we langzaam aan wat meer gaan begrijpen van onze hersenen.

Hebben we daar al wat aan in de praktijk? Misschien nog niet, maar er is wel een begin. Het bovengenoemde gedachten lezen kan bijvoorbeeld worden toegepast bij een patiënt in vegetatieve toestand. Je stelt hem de vraag: Heet je vader Piet of Hans? Als het Piet is, denk dan aan een potje voetballen, is het Hans, reken dan de tafel van 63 uit. Dit experiment is echt uitgevoerd, en met behulp van een fMRI was aan de gedachten van de patiënt te zien dat zijn vader Piet heette, wat ook klopte. Wat de patiënt hier zelf van meekrijgt weten we niet. We weten niets over zijn bewustzijn, behalve dat het compleet afwezig lijkt.

Een ander interessant verschijnsel: wanneer we ons een voorstelling van iets maken in gedachten, bijvoorbeeld een schilderij, blijkt dezelfde hersenregio actief als wanneer we echt een schilderij zien. Precies hetzelfde geldt voor geluiden. Maar onze hersenen weten toch het verschil tussen activiteit door een waarneming van buiten af, of een verbeelding van binnen uit!

Totdat er een storing optreedt. Mensen die stemmen horen in hun hoofd of die visuele hallucinaties hebben zijn dit onderscheidingsvermogen kwijt geraakt. Het juiste hersengebiedje is actief, maar de hersenen denken dat er echt een prikkel van buiten komt.

En zo zou ik nog wel even door kunnen gaan met interessante weetjes waar professor Hagoort ons op trakteerde, maar dat zal ik niet doen. Het onderzoek is nog in volle gang, we zullen er de komende tijd beslist nog meer over horen, en misschien ook wat meer praktische toepassingen waar patiënten mee geholpen zijn…