IJzel hield het noorden van Nederland vanmorgen stevig gegijzeld. Er werd geschaatst op de straten, scholen en universiteiten waren dicht en het KNMI raadde iedereen aan nergens heen te gaan. Ook vannacht is er weer kans op ijzel. Wat is ijzel precies en waarom is het zo moeilijk te bestrijden?
Wat is ijzel?
IJzel is simpelweg bevroren regen. Maar dat geldt ook voor hagel en ijsregen. In welke variant neerslag op de grond terechtkomt, hangt af van de temperatuurverdeling in de atmosfeer.
Alle neerslag behalve motregen begint als sneeuw. Als de temperatuur in de hele atmosfeer onder het vriespunt ligt, blijven de sneeuwvlokken in stand. Als een groot deel van de atmosfeer warmer is dan nul graden Celsius, smelten de sneeuwvlokken gaandeweg en komen ze op de grond als regen. Wanneer die regendruppels onderweg in een onweerswolk terechtkomen, kunnen ze omhoog geblazen worden en zich mengen met sneeuw- en ijskristallen. In dat geval ontstaat hagel.
De temperatuur in de atmosfeer is echter niet altijd gelijkmatig verdeeld. Er kan een laag met een temperatuur boven het vriespunt tussen twee koude lagen zitten. In dat geval smelten de sneeuwvlokken in de warme laag tot regendruppels en bevriezen ze daarna weer in de tweede koude laag. Dan ontstaat ijsregen: ijsbolletjes die meestal iets kleiner zijn dan hagelstenen.
Maar hoe ontstaat ijzel nou? Dat gebeurt wanneer de tweede koude laag vlak boven de grond begint. Afhankelijk van de luchtdruk kan dat bijvoorbeeld op een kilometer hoogte zijn. In dat geval hebben de regendruppels net niet genoeg tijd om in de lucht te bevriezen en bereiken ze de grond in onderkoelde staat, oftewel als ijzel.
Waarom is ijzel zo gevaarlijk?
Als er sprake is van vorst aan de grond, vormt de neergekomen ijzel daar onmiddellijk een laagje ijs. Dit laagje wordt informeel vaak ook ijzel genoemd, maar is dus eigenlijk het resultaat van ijzel. Doordat de ijslaag zich pas op de grond vormt, kan die zich aanpassen aan het oppervlak. Daardoor ontstaat een gelijkmatige en spekgladde ijslaag, met als gevolg de nodige verkeersongevallen, valpartijen en verbrijzelde botten.
Daarnaast kan ijzel terechtkomen op onder andere bomen en elektriciteitsmasten. Die kunnen onder het gewicht van de ijslaag bezwijken en veel schade veroorzaken.
Hoe kan een beetje ijzel heel noordelijk Nederland platleggen?
IJzel is moeilijk te bestrijden. Het vormt zich alleen in vrij specifieke omstandigheden. De atmosfeer moet een laag net boven het vriespunt tussen twee lagen onder het vriespunt bevatten, waarbij de onderste laag dichtbij de grond moet beginnen. Daardoor is het moeilijk ijzel ruim van tevoren te voorspellen en preventief zout te strooien.
Achteraf strooien gebeurt wel, maar dat heeft niet altijd voldoende effect. Zout heeft namelijk alleen een dooiende werking in combinatie met water. Bij een glad bevroren ijslaag en een temperatuur onder het vriespunt komt weinig water tevoorschijn.
Daarom zet Rijkswaterstaat in noodgevallen zoals vandaag ‘Firestorms’ in. Dat zijn machines die een warme zoutoplossing (ongeveer 60 °C) op het ijs spuiten, zodat het ijs deels smelt en het zout zijn werking kan doen.
Zijn er alternatieve manieren om gladheid door ijzel te bestrijden?
Behalve dat het niet altijd voldoende effect heeft, is strooizout schadelijk voor zowel auto’s als flora en fauna. Daarom zoeken wetenschappers naar alternatieven. Onderzoekers van de universiteit van Wageningen zetten bijvoorbeeld bacteriën in die keukenafval en gemaaid bermgras omzetten in onder meer organisch zout, dat bij strooiing hetzelfde dooieffect heeft maar minder schadelijk is. Daarnaast wordt geëxperimenteerd met diverse andere soorten zout om de gladheidsbestrijding op te vijzelen.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook: