Er vallen wat vogels uit de lucht. Er spoelen wat vissen aan. Zoals dat, alleen al in de VS, maar liefst 90 keer werd gemeld het afgelopen half jaar. Gaap.
Toch is het nu ineens nieuws, en vooral door niet-wetenschappers worden de gekste verklaringen erbij gehaald. Ineens is het omdraaien van de magnetische polen weer van stal gehaald, want we zijn ‘te laat’. Niemand die even kijkt naar de gigantische variatie rond dat gemiddelde van ‘eens in de 500.000 jaar’; het zit ergens tussen de 100.000 en 1,5 miljoen jaar, als ik me niet vergis. En dan nog: alsof dat nu in een paar maanden of weken ineens invloed gaat hebben. Mensen! Als geologen zeggen dat iets ‘snel’ gaat, of ‘omklapt’, dan hebben ze het over periodes waar minstens 5 cijfers voor nodig zijn om ze op te schrijven. In jaren, dat is.
Of een nog meer aan de haren erbij gesleepte: de Maya kalender. Dat het pas 2011 is hindert blijkbaar niet, want er is sensatie nodig, en de Maya kalender snappen mensen tenminste – op een niveau waar ook het bestaan van hemel en hel aan appelleert. Gelukkig heeft Maarten Keulemans dit al gedebunked op TV, dus ik hoef hier niet nog diep op in te gaan. Korte versie: 2012 is sowieso al bullshit, want dat jaar betekent helemaal niets in de ‘Maya kalender’.
Andere verklaringen; ontploffingen, een obscuur wapen van de VS om het weer te controleren (HAARP), vuurwerk, en Spits gaat zelfs zover door een halve pagina eraan te wijden en dan alléén de oud-voorzitter van de EO te bellen om te vragen of het misschien ‘de toorn Gods’ is. Jezus zeg! Die redactie daar probeert eigenhandig de tijd weer terug te draaien naar de periode dat de kerk nog de deksel op de neus van de wetenschap kon duwen.
De enige plausibele verklaring in mijn ogen – als er al een bijzondere verklaring nodig is – is stress. Kleine dieren staan erom bekend dat ze zo dood neer kunnen vallen als er iets voor hen onverwachts gebeurt, dus dat zou nu ook kunnen zijn. Behalve bij de vissen, maar dat lijkt eerder een ziekte. Maar wat er op grote schaal is gebeurd is (die – misschien – iets hogere frequentie van massasterfte), is waarschijnlijk slechts een statistische uitzondering, zoals dat bij Lucia de B. ook was; de kleine kans dat het bij toeval gebeurt is geen reden om aan te nemen dat het geen toeval kan zijn. Het is namelijk zojuist gebeurd, en dat is des te meer reden om uit te kijken met de beschuldigende vinger.
Maar mijn eigenlijke punt is iets anders: wat doe ik hier als wetenschapsjournalist nu mee? Ik vind het absurd dat dit nieuws is, want dat is het niet. In de goede traditie van Ben Goldacre was ik bij het horen van de eerste doodvallende merels geneigd te denken: hier brand ik mijn vingers niet aan. Het zal wel over waaien. Alleen, dat deed het niet; het werd wel-nieuws. Ik had best ook wat geld kunnen verdienen aan een artikel hierover. Maar wat moet ik nu met niet-nieuws dat wel-nieuws wordt? Moet ik als expert mijn bek opentrekken en zeggen dat er waarschijnlijk niks aan de hand is – en daarmee het saaiste verhaal ter wereld vertellen in de hoop dat de rest van de media het ook inziet? Of moet ik het doodzwijgen? Of moet ik meegaan in de sensatie en een nog gekkere theorie bedenken (“de vogels hebben een collectieve hekel aan asfalt gekregen, en de vissen schoten hen te hulp”)? Of iets anders?
Ik weet het niet. Maar er is sowieso wat mis met Nederland, de Nederlandse bevolking of de Nederlandse journalistiek als in een biologisch-wetenschappelijke situatie als deze míjn telefoon (en die van veel van mijn collega's) stilzwijgend blijft liggen, terwijl een EO-er zonder kennis van zake mag komen vertellen dat ‘het waarschijnlijk niks met de Here te maken heeft’.
