Stel dat een wetenschapper erin slaagt om een gevaarlijk ziekteverwekkend organisme te ontwikkelen. Mag hij daarover publiceren, omdat de kennis de medische wetenschap helpt bij de bestrijding van ziekten, of moeten dergelijke recepten uit angst voor bioterrorisme geheim blijven?
Het is een lastig dilemma. Zoals informatie over nucleaire installaties en de bouw van atoombommen explosief materiaal is, geldt dat nu mogelijk ook voor informatie over de genetische aanpassingen aan ziekteverwekkers. De concrete aanleiding voor deze discussie is een presentatie van de Nederlandse viroloog Ron Fouchier in september op een conferentie in Malta. Slechts enkele wijzigingen in het genetisch materiaal van het vogelgriepvirus H5N1 hadden dat virus zeer besmettelijk gemaakt voor fretten. Een publicatie van het onderzoek is er nog niet.
Of die er komt, is ook maar de vraag. In de VS is de National Science Advisory Board for Biosecurity gedoken op het onderzoek, meldt The Scientist, en Fouchier wacht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam de uitkomst van de beraadslagingen af.
Het vogelgriepvirus H5N1 zorgde enkele jaren geleden wereldwijd voor flinke paniek. Weliswaar trof het vooral pluimvee, maar er zijn ook ongeveer vijfhonderd mensen besmet, waarvan de helft stierf. Grote angst heerste er, aangewakkerd door media wereldwijd, dat door mutaties van het vogelgriepvirus er een pandemie zou ontstaan. Gelukkig waren de besmette mensen niet zo besmettelijk en ontstond er geen wereldramp.
Paranoia
Niettemin, de angst voor een virus dat wereldwijd toeslaat blijft. De Mexicaanse griep is met een flinke sisser afgelopen. Volgens de regels der statistiek kan op ieder moment of over tien of honderd jaar, er ergens in een of ander dier een of ander griepvirus veranderen van een ongemak naar een monster. Mogelijk zijn er, in tijden van paranoia, daadwerkelijk bioterroristen die de natuur in dit kansspel een handje willen helpen.
Dat is nu het dilemma. Wetenschappelijk onderzoek zoals uitgevoerd door Fouchier leert ons veel over de relatie tussen griepvirussen en hun diverse gastheren. Die kennis is van belang als we ons wereldwijd willen wapenen tegen toekomstige pandemieën. Anderzijds is die kennis mogelijk ook bruikbaar voor wie kwaad wil. Is een publicatieverbod nu een zegen of een ramp voor de wereldgezondheid? Ik weet het niet. Eerlijk gezegd, ik ben er een voorstander van dat steeds meer wetenschappers publiceren in open access journals. Als er nu één artikel geheim moet blijven, dan zijn er waarschijnlijk nog veel meer (bijvoorbeeld over aangepaste verwekkers van polio, pokken, antrax). De realiteit is natuurlijk dat je er niet op kunt vertrouwen dat iedereen in een witte laboratoriumjas het beste voorheeft met zijn medemensen.
Het is haast iets voor een scenario van een volgende Hollywoodbuster. Destijds was het Outbreak, dit jaar volgde het wetenschappelijk wat betere Contagion, en straks krijgen we de film Besmetting (in 3D), waarin bioterroristen dankzij de recent verkregen kennis een virus bouwen dat ze voor hun kwalijke doeleinden kunnen inzetten.
