Vorige week was er de nodige ophef over een sneer van Dick Swaab naar columniste Asha ten Broeke in Ons creatieve brein, zijn langverwachte nieuwe boek. Zonde, want het leidt de aandacht af van een boeiend boek over wat ons mensen maakt.
Bijna had het interview met Dick Swaab dat deze maand in New Scientist verscheen, niet plaatsgevonden. Het was namelijk goed zoeken naar Neerlands meest bekende neurobioloog. We schrijven juli 2016 en samen met collega George van Hal was ik naar Amsterdam Zuid Oost getogen om met Swaab van gedachten te wisselen over zijn nieuwe boek Ons creatieve brein.
De werkkamer van Swaab zit verstopt in de krochten van het Academisch Medisch Centrum. Na een tocht door verlaten gangen zonder bewegwijzering, onoverzichtelijke verbindingsbruggen en kruip-door-sluip-door vertrekken, stond hij opeens lachend voor ons. ‘De meeste mensen moeten inderdaad altijd even zoeken,’ stelt hij vast. De werkkamer van Swaab voldoet precies aan de verwachting die je hebt van een werkkamer van een topwetenschapper. In het iets te nauwe vertrek staan kasten vol met proefschriften, naslagwerken en andere boeken. Aan de muur hangt een flyer van de Chinese aankondiging van Wij zijn ons brein en zijn bureau is een grote wirwar van mappen, stapels papier en andere zaken.
Prinsessenjurk
Vandaag draait het echter om zijn nieuwe boek Het creatieve brein. De verwachtingen zijn vooraf hooggespannen. Enerzijds verbrak zijn vorige boek Wij zijn ons brein elk denkbare verkooprecord en anderzijds is de verschijning van dit nieuwe boek meerdere malen uitgesteld, hetgeen de spanning mooi opbouwde.
.jpg)
In de wandelgangen wordt wel beweerd dat niet iedereen even blij was met Swaabs steek onder water naar wetenschapsjournalist Asha ten Broeke. Swaab komt met de anekdote dat hij in Disneyland op zoek was naar een prinsessenjurk voor Ten Broeke, maar dat deze niet in haar maat verkrijgbaar was. We waren benieuwd naar Swaabs drijfveer om dit op te schrijven. Zijn mening blijkt dat iemand die de bal kaatst, hem ook terug kan verwachten.
Lees over deze flauwe dissonant heen, want Swaab heeft opnieuw een meesterwerk geleverd. Ons creatieve brein is een vuistdik boek dat prachtig is opgemaakt en voorzien is van schitterende illustraties. Meer dan vijfhonderdvijftig bladzijden heeft hij nodig om de lezer te laten zien wat ons tot mensen maakt. Het antwoord? De hersenen natuurlijk.
Controverse
In zeven hoofdstukken gaat hij onder meer in op de ontwikkeling van het brein in de culturele omgeving; vertelt hij meer over bijvoorbeeld kunst en muziek en het brein en heeft hij het over het brein in relatie tot je beroep. In het AMC zijn de verpleegsters vooral vrouwen en de mannen die verpleger zijn, zijn meestal homoseksueel, is zijn mening. Toen ik zei dat ik die uitspraak nogal bout vond, keek hij mij oprecht verbaasd aan. ‘Je vindt een oververtegenwoordiging van homoseksuele mannen in creatieve beroepen zoals kunst, mode en muziek. De steward in het vliegtuig is ook vaak homoseksueel. We spreken niet voor niets van de GayLM in plaats van de KLM. Die grap is gebaseerd op feiten.’
Zonder blikken of blozen zei hij vervolgens dat hij alles met cijfers kon onderbouwen. Het is typisch Dick Swaab, zoals we hem al decennia lang kennen.
Voor ons als interviewers was het overigens prettig toeven met Swaab. Waar het in de journalistiek – en zeker ook in de wetenschapsjournalistiek – steeds moeilijker wordt om iemand vrij uit te laten spreken, neemt Swaab geen blad voor de mond. Hij heeft naar eigen zeggen een hekel aan geklets en een discussie op argumenten vindt hij het allermooiste dat er is, zelfs als hij dat in het geval van Ten Broeke even achterwege liet. ‘Ik ben namelijk wetenschapper.’
Nieuwe bestseller
Waarom gaat deze nieuwe Swaab opnieuw een bestseller worden? Omdat Het creatieve brein bijna alle breinvragen beantwoordt waar je als lezer geïnteresseerd in bent. Natuurlijk: ook in dit nieuwe boek toont Swaab zich weer een hardline reductionist waarbij de vrije wil absoluut niet bestaat. Een conclusie waar hij flinke kritiek op kreeg uit filosofische hoek, maar die hij in dit boek wederom op overtuigende en heldere wijze verdedigt. En over andere scherp neergezette bevindingen – over het homobrein, of man-vrouwverschillen in de hersenen bijvoorbeeld, denken sommige van zijn vakbroeders nog weleens genuanceerder. Het is voor de lezer dus soms de vraag of echt elk recent inzicht en elke nuance uit de frontlinie van de breinwetenschap het boek wel gehaald heeft, een vraag die zonder de vakbladen erbij te pakken vrijwel onmogelijk te beantwoorden is.
Toch deert dat niet, want als je de nieuwe Swaab leest, weet je wat je kunt verwachten. Het is onvervalste breinwetenschap, op aantrekkelijke en kraakheldere wijze verpakt. Wat is nou precies creativiteit of hoe wordt het werk van een kunstenaar beïnvloed door een hersenziekte? Swaab komt met een pasklaar antwoord. Net zoals hij dieper ingaat op muziekvoorkeur en de rol van de omgeving op het beschadigde brein. Daarnaast is er bijzonder goed nagedacht over hoofdstukverdeling, opbouw, het gebruik van streamers en kaders en illustraties. Een persoonlijke anekdote over een bezoek aan Rusland wordt vervolgd met een weetje uit de leer van Boeddha waarna je de bladzijde omslaat en er een prachtig schilderij van Picasso onder aan de pagina staat.
Glimlach
Na dik anderhalf uur maken we ons op om opnieuw het doolhof van het AMC in te gaan. ‘Waarom hebt u dit boek eigenlijk geschreven?,’ vroeg ik. Theatraal liep hij naar de eerder beschreven overvolle boekenkast en zei: ‘Deze hele rij boeken heb ik geschreven voor vakgenoten, en die worden op een uitzondering na door geen mens gelezen. Met Ons creatieve brein wil ik een zo groot mogelijk publiek bereiken.’
Op de vraag of er nog een vervolg komt op Ons creatieve brein, glimlachte Swaab slechts. Zoals er de hele middag bijzonder veel werd gelachen.
Lees het hele interview met Dick Swaab op Blendle of in New Scientist #37.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees verder: