Ik loop rond met dat nonchalante zinnetje uit het NOS-journaal van afgelopen zaterdag. Justitie neemt contact op met de mannen die niet aan het onderzoek willen meewerken. Het klonk als een dreigement.
Het gaat hier om de mannen die niet meedoen aan het DNA-onderzoek naar de moord op Marianne Vaatstra. Met een DNA-onderzoek onder 8000 mannen hoopt justitie alsnog de dader op te sporen. Niet omdat ze verwachten dat de dader vrijwillig zijn DNA komt inleveren. Maar ze hopen dat één van zijn familieleden dat wél komt doen. Zijn broer, zijn neef, zijn oom, zijn vader. Hun DNA lijkt immers op elkaar. Een familielid moet dus naar de dader leiden.
Kent u dat liedje ‘Ome Jan’? Willeke Alberti zingt over een goudoompje, een lieve man die met cadeautjes strooit. De familie wist dat het niet deugde, maar ze deden niets. Is dat schandelijk? Is dat liefde?
Ik ben blij dat ik geen man ben die in 1999 in Zwaagwesteinde woonde. Ik vind het namelijk nogal wat. Dat ik DNA zou afstaan en dat ze daarna mijn oom oppakken en veroordelen – misschien wel mijn eigen ome Jan. Natuurlijk, dat zou betekenen dat hij iets gruwelijks gedaan. Maar het is wel mijn oom; ik ken hem, ik mag hem. Zou ik hem, zijn vrouw en kinderen onder ogen durven komen? Of erger: de dader blijkt mijn broer te zijn, of mijn vader. Die dus dankzij mij de bak indraait. Zou ik meedoen? Ik weet het niet.
Dit DNA-onderzoek heet familial searching. Dit ‘familiezoeken’ mag sinds april dit jaar, en alleen bij zware misdaden. Nu is de zaak Vaatstra natuurlijk goed gekozen als grootschalige experiment. Een moord, een verkrachting – geen zaak waarin je meevoelt met de dader.
De ophef over het DNA-onderzoek valt dan ook mee. Het overgrote deel van de opgeroepen mannen komt gewoon. Maar ik denk dat het hier niet bij blijft. Forensische technologie is net gewone technologie: als het werkt, willen we meer. Zouden deze mannen ook meewerken als het niet om moord, maar om een autokraak ging? Of liggen de zaken dan toch anders?
Het staat iedereen vrij om zelf te beslissen of hij meewerkt of niet. De site van het OM is daar helder over. ‘Meedoen is vrijwillig. Wanneer u weigert bent u geen verdachte. Verdachte bent u wettelijk op basis van feiten en omstandigheden; het niet meedoen valt niet onder die feiten en omstandigheden.’ Gelukkig. Maar dan meldt het journaal ineens dat justitie contact opneemt met mensen die niet willen meedoen. De brief weggooien en er gewoon niets mee te maken willen hebben, is blijkbaar geen optie. Gelukkig ben ik geen man uit Zwaagwesteinde.
