Kunstmatige intelligentie (AI) heeft een aloud raadsel rond de Dode Zee-rollen opgelost. Dankzij de technologie konden Groningse onderzoekers bevestigen dat een van deze oeroude manuscripten door twee mensen is geschreven.
Het gaat om de Jesajarol – de grootste en best bewaarde Dode Zee-rol. Tot dusver was onduidelijk of de rol het werk was van één persoon, of van twee personen met een sterk vergelijkbaar handschrift.
De Dode Zee-rollen zijn een verzameling Hebreeuwse manuscripten. Ze bevatten Bijbelse en Joodse teksten. Halverwege de twintigste eeuw zijn ze gevonden in grotten bij de Dode Zee.
De Jesajarol is een kopie van het boek Jesaja, dat in zowel de Hebreeuwse Bijbel als het Oude Testament is opgenomen. De kopie is rond de tweede eeuw voor Christus voltooid. Ze is geschreven in het Hebreeuwse alfabet.
Tijdmachine
‘Vóór de ontdekking van de Dode Zee-rollen konden we deze tekst alleen bestuderen via middeleeuwse manuscripten van na het jaar 1000. Deze rollen zijn dus een soort tijdmachine’, zegt Dode Zee-rol-expert Mladen Popović van de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Ze laten ons heel ver terug in de tijd reizen, zelfs tot in de tijd dat de Hebreeuwse Bijbel nog niet voltooid was. De rollen voorzien ons dus van een uniek uitkijkpunt vanaf waar we de cultuur kunnen bestuderen die later de Bijbel zou voortbrengen.’
Tot nu toe konden wetenschappers niet vaststellen of de Jesajarol het werk was van één of meerdere schriftgeleerden. Er is namelijk nergens op de meer dan zeven meter lange perkamenten rol een duidelijke verandering van handschrift.
Popović en zijn collega’s analyseerden digitale beelden van het manuscript met kunstmatige intelligentie. Ze lieten het systeem nauwkeurig kijken naar variaties in de vorm en stijl van de letters; variaties die voor het menselijk oog nauwelijks te zien zijn. De rol bleek onder te verdelen in twee helften, elk door een andere persoon geschreven.
Geniale geleerde?
‘In deze baanbrekende studie was kunstmatige intelligentie onder andere nodig omdat de twee handschriften erg op elkaar lijken. De rol kon dus ook geschreven zijn door een enkele schriftgeleerde die halverwege van pen wisselde’, zegt Charlotte Hempel van de Universiteit van Birmingham.
‘Dit resultaat leidt tot de fascinerende vraag of deze overeenkomstigheid tussen de twee handschriften wijst op het werk van een geniale schriftgeleerde, die in staat was om andermans handschrift te kopiëren. Ook kan er sprake zijn van een gezamenlijke opleiding’, zegt Hempel.
Volgens Popović zal verdere analyse van de resterende Dode Zee-rollen ons meer leren over de schrijvers. Het resultaat van zijn groep is gepubliceerd in PLoS One.
