Een nieuw ontdekte antistof herkent een klein en stabiel stukje van de mantel van het influenza-A-virus. Het levert nog geen universeel griepvaccin op, maar biedt de ontdekkers wel inspiratie voor hun speurtocht naar zo’n middel.

Griepvirussen gebruiken voor hun aanval op lichaamscellen het eiwit hemagglutine in hun mantel. Het minuscule uiteinde van dat eiwit herkent lichaamscellen en koppelt daarmee. Omdat dit uiteinde bij de meeste griepvirussen hetzelfde is, vormt het een interessant doelwit voor onderzoekers die een breed inzetbaar vaccin willen ontwerpen. Dat uiteinde is echter zo klein, dat tot nog toe geen enkele antistof is gevonden die specifiek dat uiteinde kon herkennen.

Tot nu dan. Onderzoekers van The Scripps Research Institute en van Sea Lane Biotechnologies vonden een antistof die daarin wel slaagde, zo beschrijven ze in Nature. Opmerkelijk is dat slechts één enkele eiwitarm van die antistof voor de binding zorgde.

Craigslist

Voor het onderzoek verzamelden Ian Wilson en Ramesh Bhatt beenmerg van grieppatiënten. Onder meer via de advertentiewebsite Craigslist vonden ze patiënten die een bepaald type griep onder de leden hadden gehad. Beenmerg bevat een soort immunologisch geheugen van antistoffen die het lichaam heeft gemaakt. Uiteindelijk hadden de onderzoekers een griepbibliotheek van miljarden antistoffen verzameld. In die bibliotheek zochten de twee wetenschappers naar antistoffen die aan een influenza-A-virus konden hechten.

De antistof C05 (rood) bindt op een ongewone manier aan het hemagglutine (blauw).

Een van de gevonden antistoffen kreeg de naam C05. Het beschermde gekweekte cellen tegen een griepinfectie, het kon muizen beschermen tegen infectie en het kon zelfs al grieperige muizen weer genezen. Bij nader structuuronderzoek zagen de onderzoekers de verrassende, eenarmige aanval van de antistof op het griepeiwit.

Bestaande griepvaccins laten het lichaam antistoffen aanmaken die een groter deel van het griepeiwit herkennen, met beide armen. Dat zorgt ervoor dat als het heersende griepvirus een of meer mutaties ondergaat, de antistoffen het virus niet meer goed herkennen. Het kleine uiteinde, dat immers lichaamscellen moet herkennen, is zeer onveranderlijk.

C05 gebruikt dus één enkele eiwitarm om zich te binden aan hemagglutine. Wilson vermoedt zelfs dat de antistof het best werkt als die met elk van zijn twee armen een ander hemagglutine vastpakt. C05 herkent diverse influenza-A-virussen, van het H1-, H2-, H3- en H9-subtype. De volgende, zeer uitdagende stap is nu het ontwikkelen van een vaccin dat het lichaam aanzet tot de productie van antistoffen die op het C05 lijken.

Overigens was Wilson ook betrokken bij het onderzoek naar griepvaccins met onder meer het Leidse bedrijf Crucell, dat we vorige maand meldden.