Dat je geen mannen nodig hebt voor wereldoverheersing, bewijst deze superkreeft. Eén gemuteerd eitje eind vorig eeuw, leverde een compleet nieuwe, zelfklonende kreeftensoort op. Deze gepantserde vrouwen zijn groter, sterker en succesvoller dan hun voorouders.
Voor de verandering was het eens geen mad scientist die hordes ultrasterke mutanten schiep, maar een onschuldige container. Die container zat tjokvol rivierkreeftjes en was op weg van Florida naar een Duitse dierenwinkel. Een temperatuurschok tijdens de reis – net ietsje te warm of te koud, dat vertelt het verhaal niet – werd een van de eitjes te veel. Hoewel, te veel… het eitje muteerde en produceerde de marmerkreeft, een enorm succesvolle nieuwe rivierkreeftensoort die nu aan de poorten van Europa rammelt.
Een container, een vrachtwagen en een toevallige temperatuurschommeling – meer was niet nodig voor het ontstaan van een überkreeft die zichzelf handig kan klonen. Naar nu blijkt verschilt deze kreeft zo veel van haar voorouders dat het wel een nieuwe soort moet zijn. ‘Deze soort is spontaan ontstaan’, vertelt Gunter Vogt van de universiteit van Heidelberg. ‘Er gingen geen generaties overheen.’
Versie 2.0
Dat suggereerde Vogt al in 2015, maar andere biologen geloofden er niets van. Volgens hen leek de rivierkreeft te veel op andere rivierkreeften om als aparte soort te tellen. Een nieuwe grote studie van Vogt en zijn collega’s onthulde echter dat de gemarmerde mutant groter is, langer leeft, een stuk vruchtbaarder is, extremere omstandigheden aankan en nu al een veel groter leefgebied heeft dan de originele rivierkreeft.
Een deel van het succes van de gemuteerde rivierkreeft is te danken aan het feit dat ze vijf tot tien keer zoveel nakomelingen krijgen als gewone rivierkreeften, vertelt Vogt. Dat komt onder andere doordat elke volwassen kreeft een potentiële moeder is – mannetjes bestaan niet – en dus nageslacht kan produceren. Bovendien is ze met haar 11 centimeter een stuk groter én weegt ze twee keer zoveel als haar voorouders, de rivierkreeft Procambarus fallax. Ze produceert bovendien 40 procent meer eieren dan een Amerikaanse rivierkreeft van hetzelfde formaat, liet Vogts team zien. De kreeftmutant is dus niet zomaar een variant, maar een echte nieuwe soort, schreven de onderzoekers in het vakblad bioRxiv. Ze gaven de vitale vrouwkreeften de naam Procambarus virginalis, verwijzend naar haar maagdelijke status.
Klonen in de aanval
Haar extreme vruchtbaarheid verklaart waarom de soort tegenwoordig overal en nergens opduikt. Eén marmerkreeftje kan zich als een gek voortplanten wanneer ze in de wijde wereld wordt losgelaten – ze heeft immers geen partners nodig, maar kloont zelf nieuwe exemplaren. De belangrijkste oorzaak van haar wereldverovering ligt echter bij mensen, vertelt Vogt. Door de internationale handel in dieren reist de superkreeft de hele wereld rond.
De kreeft ontstond toen tijdens het vervoer naar Duitsland een eitje ontstond dat afweek van de rest. Zomaar ineens doken daarin twee kopieën van het kreeftengenoom op in plaats van één. In combinatie met een zaadcel stond de teller op drie, terwijl kreeften – net zoals mensen – normaal maar twee kopieën van elk chromosoom hebben. Toch groeide er een kreeft uit dit vreemde eitje. Een indrukwekkend kunstje, zeker wanneer je bedenkt dat geen enkele van de 15.000 aan deze kreeft verwante soorten drie kopieën van het genoom bezit. In dit geval mag het resultaat, een zelfklonende überkreeft, er echter best zijn.
Seksloze superkreeft
Opvallend is bovendien dat deze aseksuele klonen béter in staat zich aan te passen aan hun omgeving dan hun seksuele voorouders. Ze floreren zelfs in Zweden, waar de watertemperatuur kan dalen tot vlak boven het vriespunt.
Een handjevol andere dieren kan zich ook seksueel en aseksueel voortplanten. Toch worden die vaak gezien als één soort. Neem bijvoorbeeld de watervlo Daphnia pulex. Bij die soort leven seksuele en aseksuele beestjes in hetzelfde gebied en planten ze zich af en toe samen voort, legt Vogt uit.
De marmerkreeft kan dat niet. De maagdelijke vrouwtjes leven immers niet alleen in andere delen van de wereld, maar kunnen zich sowieso niet voortplanten met mannelijke rivierkreeftjes.
Verschillende andere soorten Amerikaanse rivierkreeften komen al in heel Europa voor. De marmerkreeft is pas net in deze contreien gearriveerd, maar staat al op het punt om de Rijn en de Donau te bereiken. Daarom houdt niets dat leger gemuteerde, supervruchtbare überkreeften nu nog tegen om binnenkort ons continent te bestormen en stukje bij beetje te veroveren. U bent gewaarschuwd.
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder: