Op 26 april doorstak Cassini als eerste ruimtesonde de ringen van Saturnus. De afgelopen weken werden we verwend met spectaculaire beelden van de planeet en zijn manen. Met als hoogtepunt een foto van de aarde – om door een ringetje te halen.

3 mei: Ringduiken

Weleens in een zwembad door een ring gedoken? Cassini deed het op 26 april in het groot. De NASA bracht een week later een filmpje uit van zijn duikvlucht naar de ringen van Saturnus. Je ziet hoe de ruimtesonde zich in een uur tijd naar beneden stort, van 72.400 kilometer tot 6700 kilometer boven het planeetoppervlak.

cassini-saturnus-hexagoon-nasa
De hexagoon van Saturnus is hoekiger dan gedacht. Beeld: Cassini/Nasa.

In het begin zijn de draaikolkstormen boven de noordpool in beeld, waarvan de windsnelheden kunnen oplopen tot 500 kilometer per uur. Daarna zie je de ‘hexagoon van Saturnus’: een zeshoekig wolkenpatroon dat de hele planeet omringt. ‘Ik was verrast dat de buitenste rand van de hexagoon zoveel scherpe hoeken heeft’, zegt Kunio Sayanagi, medewerker van Nasa’s Cassini-team.

Aan het eind van het filmpje zie je Cassini’s camera zwenken. Een voorzorgsmaatregel: de grote, schotelvormige antenne van de camera diende als schild toen de ruimtesonde de Saturnusringen doorkruiste.

De beelden lijken voor aardse begrippen misschien wat onscherp, maar eigenlijk zijn ze ongekend gedetailleerd. Cassini is uiteindelijk zo dicht bij Saturnus, dat één pixel minder dan een kilometer van de atmosfeer weergeeft. En volgens Cassini-onderzoeker Andrew Ingersoll is dit nog maar het begin. ‘We waren wat terughoudend met de camera-instellingen’, zegt hij. ‘Op 29 juni zullen we bij een vergelijkbare gelegenheid nog betere beelden maken.’

27 april: De leegte tussen de ringen

Opluchting en verbijstering. Die gevoelens streden bij de Cassini-onderzoekers om suprematie toen ze op 27 april het contact met de ruimtesonde hadden hersteld. Opluchting, omdat Cassini een dag eerder ongeschonden tussen Saturnus en zijn ringen door was gestoken. Verbijstering, omdat de sonde op zijn weg nauwelijks stof was tegengekomen. ‘Het gebied tussen de ringen en de planeet is ogenschijnlijk ‘the big empty’’, zegt projectleider Earl Maize.

saturnus-ringen-mimas-nasa-cassini
Binnen de ringen is Saturnus stofvrij. Linksonder de maan Mimas. Beeld: Cassini/Nasa.

Toen Cassini eerder de ringen van Saturnus aan de buitenkant passeerde, botsten elke seconde honderden deeltjes tegen de sonde. Nu werden gedurende de hele passage slechts een handvol deeltjes gemeten, stuk voor stuk niet groter dan een rookdeeltje. ‘Het was een beetje vervreemdend – we hoorden niet de signalen die we verwachtten te horen’, zegt onderzoeker William Kurth.

De draaiing van de camera, die van de antenne een schild maakte, bleek achteraf dus niet nodig. Goed nieuws voor de twintig ringpassages die nog zullen volgen, voordat Cassini zich op 15 september op het oppervlak van Saturnus stort. Enkele delicate instrumenten konden op 26 april namelijk geen metingen verrichten, doordat de antenne ze afschermde. De volgende keer dat Cassini het gebied tussen Saturnus en zijn ringen doorsteekt, kunnen die instrumenten wel aan het werk gezet worden.

23 april: Titan

Vaarwel Titan! Op 22 april voltooide Cassini zijn 127e en laatste passage langs de grootste maan van Saturnus. Een dag later verzond hij een sloot aan gegevens naar de aarde. ‘De rijke hoeveelheid aan data zal wetenschappers nog decennia zoethouden’, zegt Nasa-projectleider Linda Spilker.

titan-cassini-nasa-saturnus
Titan schuift tussen Cassini en Saturnus door. Beeld: Cassini/Nasa.

Vooral de koolwaterstofmeren rond Titans noordpool zijn voor wetenschappers interessant. Met Cassini’s radarbeelden hopen ze de diepte en samenstelling van deze meren te achterhalen. Ook willen ze een verklaring vinden voor het ‘magische eiland’ in de Ligeia Mare: een mysterieuze vlek die in 2014 midden in Titans een-na-grootste meer opdook.

Cassini verliet Titan niet zonder afscheidscadeau. De ruimtesonde kreeg bij het passeren van de maan een flinke duw in de rug, waardoor die ruim 3000 kilometer per uur aan snelheid won. Ook zorgde Titans zwaartekracht ervoor dat Cassini’s pad een beetje afboog. Daardoor ging hij op 26 april niet langs de buitenkant, maar langs de binnenkant van de ringen van Saturnus.

19 april: Aarde op de foto

Dit is een van de bijzonderste ruimtefoto’s ooit gemaakt: de aarde gezien door de ringen van Saturnus. Cassini maakte de foto op 12 april en een week later bracht Nasa de afbeelding naar buiten.

aarde-saturnus-ringen-cassini-nasa
De aarde gezien tussen de ringen van Saturnus. Klik op het plaatje voor een grotere afbeelding. Beeld: Cassini/Nasa.

Tussen de A- en F-ring van Saturnus zie je de aarde als helder lichtpunt. Als je heel goed kijkt, is links van de aarde zelfs de maan zichtbaar. Ongelooflijk, gezien het feit dat de foto op maar liefst 1,4 miljard kilometer afstand is genomen.

12 april: Atlas

Atlas-nasa-cassini-saturnus
De schotelvormige maan Atlas. Klik op het plaatje voor bewegende beelden. Beeld: Nasa/Cassini.

Cassini’s tocht is ook goed voor de kennis van Griekse mythologie. Zoals de Titaan Atlas het hemelgewelf op zijn schouders torst, zo houdt de maan Atlas de ringen van Saturnus omhoog. Op 12 april maakte Cassini gedetailleerde beelden van de binnenste Saturnusmaan. Atlas heeft een ongebruikelijke, schotelachtige vorm. Met de nieuwe beelden hopen wetenschappers die vorm te verklaren.

Dezelfde dag onthulde Nasa een opzienbarende ontdekking van Cassini over een andere Saturnusmaan. Na zijn vondst van moleculair waterstof bleek Enceladus alle ingrediënten van leven te bevatten.

Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.

Lees verder: