Vogels die bij bosjes uit de lucht vallen zijn van alle tijden. Voor zowel de sterfte zelf als voor de grote aantallen kunnen wetenschappers alledaagse oorzaken aanwijzen.

Massa’s vogels die ‘zomaar’ uit de lucht vallen; het is een ware hype om 2011 mee te beginnen. In Arkansas vielen op oudejaarsavond bijna 5.000 vogels tegelijk uit de lucht. Niet snel daarna kwamen berichten van geconcentreerde vogelsterfte in de lucht uit andere Amerikaanse staten en de rest van de wereld.

De berichten doen denken aan Bijbelse voortekenen van verdoemis. Rondvraag bij experts leert dat er zeer aardse verklaringen voor zijn, van hagelbuien tot foutjes in de navigatie. Toch is er eigenlijk nog weinig over dit fenomeen bekend.

Kees Moeliker, conservator bij het Natuurhistorisch Museum Rotterdam, zegt aan de telefoon: ‘In de media wordt er de laatste jaren wel veel over bericht, maar in de wetenschappelijke literatuur is maar weinig te vinden over vogels die in groepen uit de lucht vallen’. Ook Arie van Noordwijk, ornitholoog bij het Nederlands Instituut voor Ecologie, bevestigt telefonisch het gebrek aan kennis: ‘Eerlijk gezegd is er maar weinig over bekend’. Hoe komt dit?

Moeliker: ‘Het probleem is dat het voor de wetenschapper allemaal informatie uit de tweede of derde hand is. De wetenschapper was er zelf niet bij. Dan is het moeilijk om er iets zinnigs over te zeggen.’ Daarnaast is het ontdekken van de massale sterfte niet eenvoudig, aldus Van Noordwijk: ‘Binnen een week zijn alle sporen van het voorval weg, door onder andere verrotting en het opeten door andere dieren.’

Toch staan biologen niet met lege handen, bijvoorbeeld dankzij de uitvinding van de radar tijdens de Tweede Wereldoorlog. Van Noordwijk: ‘Op radarbeelden zag men per toeval plotselinge vogelsterfte. Grote zwermen vogels verdwenen opeens van het radarscherm. Dit gebeurde altijd als de zwerm in contact kwam met een weerfront.’

Het weer lijkt de vogelseriemoordenaar in Arkansas te zijn geweest. Van Noordwijk oppert een hagelbui als mogelijke oorzaak. Moeliker vindt ook vuurwerk plausibel: ‘De felle lichtflitsen veroorzaken paniek bij de vogels. Als gevolg daarvan kunnen ze neerstorten.’

Vogels die gedesoriënteerd raken en vallen zijn geen zeldzaamheid. ‘Jaarlijks sterven gemiddeld bijna een miljard vogels door neerstorting en botsingen met gebouwen en dergelijke’, aldus Moeliker. Van Noordwijk noemt de trek een extreem gevaarlijk proces: ‘Tijdens de voor- en najaarstrek is het sterfterisico tien keer hoger dan in de andere perioden’.

Voor de leek klinkt een sterfte van 5.000 vogels wellicht als een groot aantal, maar over het massagraf vliegen dagelijks veel meer vogels. Van Noordwijk: ‘Het gebied van de kust van Florida tot aan de Mississipi is een soort trechter waar gigantisch veel trekvogels doorkomen. Het is echt dé hotspot voor trekvogels. In een seizoen trekken tientallen miljoenen vogels door het gebied.’

Vogels die tegen elkaar botsen is ook naar voren gebracht als mogelijke verklaring, maar de experts vinden dat onwaarschijnlijk. Van Noordwijk: ‘Als die vogels in zwermen vliegen, dan zijn de onderlinge snelheidsverschillen erg klein.’

Het lijkt erop dat er nog wat vaker vogels uit de lucht moeten vallen voordat de wetenschap grondig onderzoek kan doen. Maar voor de aankomende Apocalyps hoeft u zich (hopelijk) geen zorgen te maken. Massale vogelsterfte uit de lucht behoeft geen goddelijke interventie.

Floris Olsthoorn

Zie verder:
Improbable Research
Map van neergestorten vogelzwermen

Vallende ziekte: neerstortende vogelzwermen door de eeuwen heen

• 204 v.Chr.
  Bij het inschepen van zijn troepen op Sicilië ziet de Romeinse veldheer Scipio ‘vogels ter aarde’ vallen, verhaalt geschiedschrijver Livius.
• 1896
  Bij het waarschijnlijk eerste goed gedocumenteerde geval van vallende vogelzwermen regent het ‘wilde eenden, katvogels, spechten en tal van vogels van vreemd pluimage’ in de Amerikaanse stad Baton Rouge. De Philadelphia Times, die het geval beschrijft, schrijft het toe aan koude luchtstromingen.
• September 1963
  Een zekere Janet Green rapporteert hoe er 82 vogels uit een langskomende zwerm trekvogels naar beneden storten. ‘We denken dat de meeste doden vallen door botsingen in de lucht waarna de vogels verdoofd naar beneden vallen’, schrijft ze.
• 1973
  In het Amerikaanse plaatsje Stuttgart regent het vogels. De dieren zijn duidelijk in een hagelbui gekomen: sommige zitten verpakt in ijs en zien eruit als ‘bowlingballen met veren’.
• 1999
  In Louisiana vallen duizenden glanstroepialen uit de lucht. De dieren blijken overleden aan een E. coli-besmetting.
• 2001
  Tientallen wilde eenden vallen neer in Hot Springs (VS). Laboratoriumonderzoek wijst uit dat de dieren zijn getroffen door de bliksem.
• Oktober 2003
  Ongeveer honderd spreeuwen storten neer in Stuttgart, Duitsland. Ooggetuigen menen dat een vogelzwerm te dicht bij de grond kwam. ‘Terwijl een deel van de zwerm nog kon doorstarten, knalden de onderste vogels (…) tegen het asfalt, de getuigen hoorden ‘een reuzenklap’.’
• Januari 2009
  In Gorinchem (Nederland) worden ongeveer 600 spreeuwen dood gevonden op straat en in bomen. De oorzaak is onbekend.
• Januari 2009
  In het Amerikaanse dorpje Griggstown vallen honderden vogels uit de lucht. De dieren blijken te zijn vergiftigd door een plaatselijke boer.
• Maart 2010
  In het Engelse plaatsje Coxley vallen 75 spreeuwen uit de lucht. Onderzoekers constateren naderhand dat ‘het incident te wijten is aan een fatale vliegfout van de zwerm’. Wellicht werden de dieren afgeleid of opgejaagd door een roofvogel.

(Met dank aan Kees Moeliker)