In de voormalige Bijlmerbajes worden vanaf 2023 groenten verbouwd. Tenminste, als het aan Wageningen University en Research ligt.
Een veld met aardbeien op de begane grond, paprika’s op de eerste verdieping en bonenstaken langs de trapleuning naar boven. Jan Willem van der Schans, onderzoeker bij Wageningen Economic Research en expert in de economie van stadslandbouw, onderzoekt welke mogelijkheden er zijn om in een toren van de oude Bijlmerbajes voedselgewassen te verbouwen.
De groene toren is onderdeel van het herontwikkelingsproject van de oude Bijlmerbajes door Bajes Kwartier Ontwikkeling. Er komen niet alleen 1350 woonruimtes, de creatieve buurt moet straks ook start-ups aantrekken en een werkplaats zijn voor kunstenaars. Vijf van de zes gevangenistorens worden gesloopt. De zesde toren wordt gerenoveerd tot verticaal parklandschap.
Volgens Van der Schans behoort groenten telen in de toren tot de mogelijkheden. ‘Stadslandbouw noemen we dat tegenwoordig’, zegt hij. ‘Het ligt voor de hand Amsterdam vanuit het omliggende platteland van groenten te voorzien. Maar zelf je eten verbouwen is het symbool van een samenleving die het heft in eigen hand neemt. Wie zijn eigen voedsel verbouwt, is onafhankelijk van langgerekte distributieketens en dat inspireert vooral jonge stadsbewoners.’
Energieverbruik
Het is bovendien een verrijking van het stedelijk menu, aldus Van der Schans. Supermarkten verkopen alleen groenten en fruit die na oogst lange tijd houdbaar zijn. Het assortiment blijft daardoor beperkt. ‘Je kunt in de supermarkt maar één soort aardbei kopen, de Elsanta’, zegt Van der Schans. ‘Die wordt groen geplukt, rijpt af tijdens de reis naar de winkel, blijft lang goed en kan tegen een stootje.’ Stadslandbouw verkort de reis die de aardbeien afleggen en maakt teelt mogelijk van rassen die kwetsbaarder zijn en net iets anders smaken. Zo ontstaat voor consumenten een nieuw palet aan groenten en fruit.
Momenteel wordt één van de muren van de Bijlmertoren weggehaald, waardoor wind, regen en zonlicht vrij spel hebben. Dat beperkt de mogelijkheden om er het hele jaar voedselgewassen te telen. Maar een volledig gesloten toren heeft ook nadelen. Een plant heeft licht nodig, water, warmte en voedingsstoffen. In een volledig gesloten kas moeten al die ingrediënten kunstmatig worden toegevoegd. Dat levert een hogere rekening op voor verlichting en warmte. ‘Kiezen voor energie uit zonnepanelen en windturbines is een optie, zonlicht door grote vensters naar binnen laten schijnen ook. Daarmee verlaag je het energieverbruik’, zegt Van der Schans. Wie bovendien kringlopen volledig wil sluiten, moet denken aan hergebruik van voedingsstoffen. Dat kan door het groente-, fruit- en tuinafval te composteren en als bemesting te gebruiken.
Cannabisteelt
Alle extra voorzieningen die een volledig gesloten en zelfvoorzienende verticale kas nodig heeft, maken het voor Nederlandse begrippen momenteel een dure investering. Ter vergelijking: sla van een akker is vier keer goedkoper dan een krop uit een volledig gesloten verticale kas. Zo’n kas is wel rendabel in gebieden die moeilijk bereikbaar zijn of bijzondere klimaatomstandigheden hebben.
‘Als de aanvoerlijnen van importproducten lang zijn, is de helft van je sla al rot voordat die aankomt’, zegt Van der Schans. ‘Denk ook aan bewoonde regio’s dicht bij de poolcirkels, waar de zon grote delen van het jaar niet schijnt. Of bij de evenaar, waar weinig water beschikbaar is.’
Succesvoorbeelden zijn er zeker. In Jackson Hole, aan de rand van de Amerikaanse Rocky Mountains, staat een hightech verticale stadskas pal naast een parkeergarage. Zelfs met de meest geavanceerde technologie kan een tomaat uit deze kas in prijs en kwaliteit concurreren met eentje die is geïmporteerd. In Japan speelt nog een factor mee. ‘Sinds Fukushima wantrouwt de bevolking groenten van open velden, omdat die mogelijk besmet zijn met radioactiviteit. Japanners leggen voor kastomaten forse bedragen neer’, zegt Van der Schans. Telers in de VS zien andere mogelijkheden. In sommige staten is cannabisteelt gelegaliseerd en die planten blijken zeer goed te groeien in verticale kassen.
Winnend ontwerp
Van een moeilijk klimaat of onbereikbaarheid is in Nederland geen sprake. Voor het Bijlmer Kwartier is een volledig gesloten kas daarom misschien niet de duurzaamste optie. ‘Wereldwijd worden verticale stadskassen gezien als kanshebber om groente dicht bij huis te telen. Het is dus wel belangrijk dat we de technologie blijven verbeteren, zodat kassen straks nog milieuvriendelijker zijn’, zegt Van der Schans.
Om de uitdagingen op het gebied van duurzaamheid aan te pakken, wordt over de hele wereld nagedacht over de groene Bijlmertoren. Liefst 22 internationale studententeams doen mee aan de wedstrijd Design the Ultimate Urban Greenhouse en maken een ontwerp. Zij bedenken ook of inwoners van het Bijlmer Kwartier zelf als tuinders aan de slag gaan in de toren. Of het winnende ontwerp daadwerkelijk door de vastgoedontwikkelaar wordt overgenomen, zal moeten blijken op de prijsuitreiking op 28 augustus dit jaar.
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder: