Een vrouw met zware depressies heeft met succes een radicaal nieuwe behandeling ondergaan. Hierbij zijn elektroden gedurende een jaar diep in haar hersenen aangebracht.

‘Alles is steeds makkelijker voor me geworden’, zegt Sarah, de eerste proefpersoon van de nieuwe techniek. Ze wil niet dat haar volledige naam in de media verschijnt.

Voorlopig zal de behandeling waarschijnlijk alleen voor de zwaarste depressies gebruikt worden, omdat er twee hersenoperaties voor nodig zijn. Daarnaast moeten de elektrische signalen van het brein dagenlang worden geregistreerd om een patroon van activiteit, of ‘neurale biomarker’, voor de symptomen van elk individu uit te werken.

‘Deze resultaten bieden hoop dat een broodnodige gepersonaliseerde, biomarker-gebaseerde behandeling voor psychische stoornissen mogelijk is’, zegt Katherine Scangos, universitair docent psychiatrie op de Universiteit van California in San Francisco.

Gericht bestrijden

Cruciaal is dat het implantaat alleen signalen verstuurt wanneer dat nodig is. Dat is een paar honderd keer per dag het geval, wanneer er een specifiek patroon van hersenactiviteit wordt herkend.

Een simpelere variant van hersenstimulatie, waarbij het apparaat altijd aan staat, is al in gebruik voor de ziekte van Parkinson. Bij deze motorische stoornis is er een relatief goed begrip van de betrokken hersengebieden. Dit soort continue hersenstimulatie is eerder wel getest bij depressies, maar de resultaten hiervan waren wisselvallig. Dit komt misschien doordat de verantwoordelijke hersencircuits onduidelijk zijn en van persoon tot persoon kunnen verschillen.

Om Sarah te helpen, begon Scango’s team tien dagen lang de elektrische activiteit van tien van haar hersengebieden op te nemen terwijl zij aangaf hoe ze zich voelde. Sarah had al sinds haar kindertijd last van depressies. Dit kon niet verholpen worden door veel verschillende soorten medicatie of elektroconvulsietherapie. Voor de operatie had ze meerdere keren per uur zelfmoordgedachten.

Uit het onderzoek bleek dat wanneer Sarah’s symptomen het ergst waren, er een karakteristiek patroon van activiteit genaamd ‘gammahersengolven’ in haar amygdalae was. Deze twee kleine gebieden diep in het brein zijn eerder gelinkt aan emoties.

VC/VS

Zowel de gammahersengolven als de depressiesymptomen namen af toen het implantaat aan stond in een ander deel van het brein, bekend als de rechter ventrale capsule/ventrale striatum (VC/VS). ‘Toen ik voor het eerst stimulatie kreeg, voelde ik me intens gelukkig en was mijn depressie voor even een verre nachtmerrie’, zegt Sarah.

Onderzoekers dachten al langer dat de VC/VS betrokken was bij depressie. Het was een doelwit in enkele van de eerdere onderzoeken naar continue hersenstimulatie. Een paar mensen met zeer ernstige depressies hebben het hersengebied laten verwijderen met een operatie. ‘In de context van wat er eerder gebeurde, is het heel logisch’, zegt Ludvic Zrinzo, hersenchirurg in het University College London Hospital, die dit soort operaties uitvoert.

In de nieuwe studie is hogefrequentiestimulatie gebruikt. Deze stimulatie vermindert de hersenactiviteit vermoedelijk door te voorkomen dat omliggende cellen vuren zoals gewoonlijk, en imiteert tijdelijk de effecten van een operatie. Het lijkt erop dat in Sarahs geval de stimulatie de juiste VC/VS uitschakelt. Hierdoor dempen de gammahersengolven in de rechter amygdala. Scans lieten ook zien dat deze twee structuren nauw met elkaar verbonden waren in haar brein.

Subtiel storen

Na het eerste onderzoek implanteerde het team twee elektrodes. Deze waren zo verbonden dat de elektrode in de VC/VS alleen vuurde wanneer de andere elektrode gammagolven in de amygdala detecteerde. Het is ongeveer 300 keer per dag gedurende zes seconden actief, en is op een lagere intensiteit gezet zodat Sarah er niets van merkt. ‘We willen niet dat dit haar leven verstoort’, zegt Scangos.

Sarah merkte een algemene verbetering van haar gemoedstoestand wanneer het apparaat aan stond. ‘Het was een geleidelijk proces, waarbij mijn blik op de wereld veranderde’, zegt ze. ‘Naarmate de tijd verstreek, zat ik in een opwaartse spiraal – alles werd makkelijker en makkelijker. Hobby’s werden weer leuk. Nu ik een jaar in therapie zit, houdt het apparaat mijn depressie op afstand.’

Scangos is van plan dezelfde behandeling bij nog eens elf mensen te doen.

Veelbelovend maar duur

De resultaten zijn indrukwekkend, maar we moeten niet aannemen dat dit voor iedereen werkt, zegt Keyoumars Ashkan, hoogleraar neurochirurgie aan het King’s College Hospital in Londen. ‘Het is mogelijk dat het hersencircuit dat betrokken is bij stemming bij iedereen net verschilt.’

De eerste resultaten van continue hersenstimulatie waren ook veelbelovend, maar uit gerandomiseerde studies bleek dat niet genoeg mensen beter werden om de behandeling breed toe te passen.

Deze nieuwste versie van hersenstimulatie is ook duur en arbeidsintensief. Er zijn dagen onderzoek en twee operaties voor nodig. Toch is dezelfde behandeling al in gebruik voor mensen met epilepsie. Bij hen moeten in verschillende hersengebieden opnames gemaakt worden om te kijken waar de aanval begint, voordat ze een operatie ondergaan om het defecte weefsel te vernietigen. Er is dus wel een precedent voor de methode.

‘Als je de tijd en moeite neemt een individu te onderzoeken, dan kun je deze therapie heel gepersonaliseerd maken’, zegt Ashkany. ‘Dat is wat dit zo interessant maakt.’

Leestip: Wereldwijd lijden meer dan 500 miljoen mensen aan een angststoornis of depressie.
Waarom is er nog steeds zoveel onduidelijkheid over deze problemen?
In Psychologica gaat neurowetenschapper Dean Burnett op zoek naar het antwoord. Verkrijgbaar in onze webshop