De verwoestende impact van de nieuwe coronavarianten wordt langzaam duidelijk. De Britse variant veroorzaakt wereldwijd een golf van besmettingen en doden. Is dit slechts het begin? Kunnen er nog gevaarlijkere varianten ontstaan?
Om de impact van toekomstige varianten te kunnen inschatten, zijn drie eigenschappen van belang: besmettelijkheid, hoe goed de variant ons immuunsysteem kan ontwijken, en dodelijkheid. Hiervan is besmettelijkheid het belangrijkst. Het huidige coronavirus, SARS-CoV-2, is veel minder dodelijk dan bijvoorbeeld het ebolavirus, maar leidt toch tot veel meer sterfte doordat het zich een stuk makkelijker verspreidt.
Honderd keer besmettelijker
We begrijpen nog steeds niet waarom de Britse variant zeker 50 procent besmettelijker is dan andere varianten, zegt viroloog Joe Grove van University College London. Zijn werk suggereert dat de spike-eiwitten op het oppervlak van de Britse variant iets beter zijn in het binnendringen van menselijke cellen dan die van de andere varianten.
Het slechte nieuws is dat Grove een coronavariant bij schubdieren heeft gevonden met een spike-eiwit dat honderd keer beter is in het binnendringen van menselijke cellen. Dit suggereert dat SARS-CoV-2 nog veel besmettelijker zou kunnen worden. ‘Tot voor kort leefde SARS-CoV-2 nog niet in mensen’, zegt Grove. ‘Nu is het zich aan het optimaliseren voor de mens en er is geen reden om aan te nemen dat het hierbij blijft.’
Grove benadrukt dat we niet zeker kunnen zijn dat veranderingen in het spike-eiwit verantwoordelijk zijn voor de grotere besmettelijkheid. Een van de redenen hiervoor is dat hij geen levende virussen heeft gebruikt in zijn experimenten. Hij wilde namelijk voorkomen dat het virus kon ontsnappen uit zijn lab.
Antilichamen omzeilen
De volgende belangrijke factor is de mate waarin een virusvariant ons immuunsysteem ontwijkt. Ons immuunsysteem beschermt ons op twee belangrijke manieren. Ten eerste produceert het T-cellen die geïnfecteerde cellen waarnemen en vernietigen voor het virus zich kan vermenigvuldigen. Ten tweede maakt ons immuunsysteem antilichamen aan die zich aan het virus binden om het infecteren van cellen te stoppen.
De meest effectieve antilichamen, neutraliserende antilichamen genaamd, binden aan het deel van het spike-eiwit dat het virus helpt om cellen binnen te dringen. Mutaties in dit gebied zorgen ervoor dat het virus de antilichamen enigszins kan omzeilen. Dat is wat er gebeurde bij de Zuid-Afrikaanse en Braziliaanse variant.
Tijd om aan te passen
Er zitten wel grenzen aan de verdere evolutie van het virus. ‘Het spike-eiwit is een machine met bewegende delen die belangrijke functies hebben’, zegt Grove. Als mutaties die machine kapotmaken, dan kan het virus geen cellen meer infecteren.
Het is ook veel moeilijker voor het virus om de T-celrespons te omzeilen. T-cellen blijven werken zolang ze een deel van het virus herkennen. Wetenschappers denken dat T-celresistentie zich veel langzamer ontwikkelt dan antilichaamresistentie. Dat geeft ons tijd om de vaccins zo nodig aan te passen. ‘Het lijkt erop dat het voor het virus moeilijk is om volledig aan de T-cellen te ontsnappen’, zegt viroloog Andreas Bergthaler van het Research Center for Molecular Medicine in Oostenrijk.
Minder dodelijk?
Tot slot is er de dodelijkheid. Er is steeds meer bewijs dat de Britse variant iets dodelijker is dan eerdere varianten. ‘Er is een kans dat het nog erger wordt’, zegt evolutionair viroloog Aris Katzourakis van de Universiteit van Oxford.
Vaak zeggen virologen dat virussen minder dodelijk worden als er nieuwe varianten ontstaan. Maar er is geen reden om te denken dat dat ook het geval is voor SARS-Cov-2, zegt Katzourakis. ‘Het virus kan zich makkelijk verspreiden voordat de gastheer overlijdt. Er is dus niet zoveel selectiedruk om minder dodelijk te zijn’, zegt hij.
Verkoudheidje
Het goede nieuws is dat de vaccins nog beter werken dan gehoopt. Het coronavirus kan de bescherming die de vaccins bieden waarschijnlijk niet helemaal omzeilen. Als steeds meer mensen immuun worden, zal het virus volgens veel experts in een verkoudsheidsvirus veranderen, net als eerdere coronavirussen.
Maar doordat de meerderheid van de mensen wereldwijd nog wacht op een eerste prik, zijn we daar nog lang niet. We zullen de vaccins waarschijnlijk nog wel meer dan één keer moeten aanpassen om bescherming te kunnen blijven bieden. ‘Die evolutionaire wapenwedloop tussen het vaccin en het virus zal nog wel even voortduren’, zegt Grove.
