Hoogmoed komt niet voor de val. Sterker nog, gevoelens van trots zorgen er mogelijk voor dat je minder snel onderuit gaat. Dat concluderen wetenschappers in de ludieke kersteditie van vakblad British Medical Journal.

Een artikel over een verband tussen hoogmoed en vallen verwacht je wellicht eerder in een satirisch medium zoals De Speld dan in een wetenschappelijk tijdschrift. Eén keer per jaar biedt het British Medical Journal echter plek aan onderzoekjes die in de eerste plaats op de lachspieren werken. Vorig jaar bevatte de kersteditie van het vakblad bijvoorbeeld een artikel dat verklaarde waarom niet iedereen de geur van asperges in zijn urine kan ruiken.

Voor het huidige nummer liet een team van Schotse wetenschappers zich inspireren door de aloude spreuk ‘hoogmoed komt voor de val’. Het woord ‘val’ is in deze context over het algemeen metaforisch bedoeld: een overmoedige houding kan leiden tot je persoonlijke ondergang. Als je de spreuk bijvoorbeeld toepast op voormalig FIFA-voorzitter Sepp Blatter, dan doel je met zijn val op zijn achtjarige schorsing en niet zozeer op de potsierlijke schuiver in dit filmpje.

Hybris

Hoogmoed kan echter ook in letterlijke zin een val veroorzaken. Een beroemd voorbeeld is te vinden in de Griekse mythologie. Door zijn hybris (volgens mijn leraar Grieks onvertaalbaar, maar ‘hoogmoed’ of ‘overmoed’ dekt de lading best goed, alleen dan met name ten opzichte van de goden) vloog Icarus te dicht bij de zon, zodat zijn wassen vleugels smolten en hij in de Egeïsche zee te pletter stortte, tot groot verdriet van zijn vader Daedalus, die hem nota bene precies dáárvoor had gewaarschuwd – maar ja, kinderen hè.

daedalus-icarus-val
De val van Icarus, afgebeeld door de Vlaamse schilder Jacob Peter Gowy.

De Schotten wilden voor hun ludieke onderzoekje achterhalen of hoogmoed ook buiten de Griekse mythen tot een fysieke val kan leiden. Lijkt tamelijk nutteloze kennis, maar de maatschappij kan hier wel degelijk belang bij hebben.

Oudere mensen komen vaak ten val, met verwondingen en soms zelfs de dood tot gevolg. Om dit soort ongevallen te voorkomen, is het belangrijk maatregelen te nemen als iemand een verhoogd risico loopt om onderuit te gaan. Thuiszorg bijvoorbeeld, of een antislipmat in de badkamer. Maar hoe herken je zo’n verhoogd valrisico?

Trots

Er zijn wel een paar factoren waarvan bekend is dat ze de kans op een val vergroten. Mensen die slecht ter been zijn lopen bijvoorbeeld een hoger risico. Dat geldt ook voor medicijngebruikers en mensen van wie de cognitieve vermogens zijn aangetast. Daarnaast spelen bepaalde psychologische aspecten een rol. Angst, depressie en een bovenmatig zelfvertrouwen vergroten bijvoorbeeld allemaal de kans op een tuimeling.

Van hoogmoed was tot dusver niet bekend of het de valkans beïnvloedt. En dat zal helaas zo blijven. De onderzoekers hadden namelijk geen gegevens over de hoogmoed van oudere mensen. Om toch iets te kunnen onderzoeken, wendden ze zich tot het volledige Bijbelvers waar de spreuk uit komt: ‘Trots komt vóór de ondergang, en hoogmoed komt vóór de val.’ (Herziene Statenvertaling 2010, Spreuken, 18.16)

Omdat er ook geen gegevens waren over de ‘ondergang’ van oudere mensen, was de enige overgebleven optie om het verband tussen ‘trots’ en ‘vallen’ te bestuderen – en dan hebben ‘trots’ en ‘vallen’ ook nog eens een andere betekenis dan in de Heilige Schrift. Het onderzoek heeft dus eigenlijk niets te maken met de spreuk ‘hoogmoed komt voor de val’. Maar goed, het zou zonde zijn om het Bijbelcitaat vanwege deze pietluttigheden te laten vallen schrappen.

John-met-de-pet

Wat is in dit onderzoek dan de precieze betekenis van trots, of, zoals de Schotten zeggen, pride? De onderzoekers omschrijven het zelf als ‘een gezonde dosis zelfrespect’. Ik kan nu wel de Oxford English Dictionary erbij pakken voor een exacte definitie, maar dat heeft weinig zin, want het onderzoek is volledig gebaseerd op wat John-met-de-pet onder het begrip verstaat. Als je wilt weten wat trots betekent, moet je dus niet bij mij zijn, maar bij de 6400 oudjes die bij het onderzoek betrokken waren.

Wetenschapskalender 2018. Elke dag een intrigerend feitje, verrassend inzicht, pittige puzzel of klinkend citaat. Bestel in onze webshop.

De wetenschappers gebruikten namelijk gegevens uit de English Longitudinal Study of Ageing. In deze studie wordt de gezondheid van duizenden Engelse ouderen jarenlang via uitgebreide enquêtes bijgehouden. De Schotten visten uit al deze enquêtes de antwoorden op twee vragen: ‘Op een vijfpuntschaal, hoe trots voelde u zich gedurende de afgelopen 30 dagen?’ en ‘Bent u in de afgelopen twee jaar weleens gevallen?’

In tegenstelling tot wat het verbasterde Bijbelvers misschien nog steeds doet vermoeden, bleek trots niet een factor die de kans op een val vergroot. Sterker nog, 60-plussers die in 2010 of 2011 hadden aangegeven zich ‘best wel’ of ‘heel erg’ trots te voelen, gingen in de jaren erna minder vaak onderuit. De kans op een val bleek met maar liefst 19 procent afgenomen. Dit resultaat was inclusief een correctie voor enkele factoren waarvan bekend is dat ze de tuimelkans beïnvloeden, zoals leeftijd, geslacht en eerdere valpartijen.

Fier overeind

Toen de onderzoekers echter nog een paar correctiefactoren inbrachten, waaronder depressie, verminderd zicht en medicijngebruik, werd het effect gereduceerd tot 14 procent, met een behoorlijk grote foutmarge. Het is dus nog maar de vraag of er daadwerkelijk een verband is tussen een trots gevoel en de kans op een val. En zelfs als je aanneemt dat dit verband er is, dan is het – daar is-ie weer – slechts een correlatie, en zeker geen causaal verband.

Hoewel de onderzoekers deze kanttekeningen erkennen, denken ze toch dat een trotse inborst je in enige mate voor een val kan behoeden. Als dit gevoel er bijvoorbeeld voor zorgt dat je op hoge leeftijd fier overeind blijft lopen – je kop in de hoogte, je neus in de wind – verlaagt het grote blikveld volgens hen de kans op een val.

Niet geheel verrassend zijn er tot dusver nog geen studies die dit resultaat ondersteunen. Vervolgonderzoek moet uitwijzen of hoogmoed, nee trots, inderdaad de kans op een val, een letterlijke, verkleint. Ondertussen zou ik er voor de zekerheid maar van uitgaan dat hoogmoed wel degelijk voor de val komt. Kijk maar naar Icarus en Sepp Blatter.

Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.

Lees verder: