Het vaccinatiebeleid dat de meeste landen volgen, waarbij kwetsbaren eerst een prik krijgen, geeft het coronavirus de kans om verder te evolueren. Dat concludeert wiskundig bioloog Julia Gog van de Universiteit van Cambridge aan de hand van een model dat ze ontwikkelde.
Op de korte termijn zal de keuze om kwetsbaren als eerste tegen corona te vaccineren levens redden. Maar ondertussen kunnen nieuwe varianten van het virus ontstaan die aan het vaccin ontsnappen.
Gog pleit er niet voor de vaccinatiestrategie te veranderen. Maar haar bevinding onderstreept dat het belangrijk is het aantal ziektegevallen laag te houden terwijl de vaccins verdeeld worden. ‘We moeten de verbreidheid naar beneden krijgen, anders bestaat er een reëel risico dat er een variant ontstaat die aan het vaccin ontsnapt’, zegt ze. ‘Je kunt dus niet halverwege de vaccinatiecampagne toestaan dat het aantal gevallen weer toeneemt. Dat zou rampzalig zijn.’
In landen met weinig of geen besmettingen heeft het virus veel minder kans om te evolueren. Daar is de vaccinatievolgorde niet zo belangrijk, althans niet wat betreft de evolutie van het virus.
Loterij
Het model van Gog is een van de eerste modellen dat het effect van vaccinatiestrategieën evalueert én rekening houdt met het risico dat varianten ontstaan. In het model is de bevolking verdeeld in twee groepen: kwetsbare mensen met een grote kans om ernstig ziek te worden en ‘mixers’ die meer kans hebben om het virus te verspreiden. De kans dat een gevaarlijke variant ontstaat, is in verband gebracht met het aantal gevaccineerde mensen dat besmet raakt. Wanneer iemand die al geprikt is het virus te pakken krijgt, is er namelijk een kleine kans dat een variant ontstaat.
Het model van Gog is eenvoudig, maar ze denkt dat de conclusie klopt: het eerst prikken van kwetsbaren maximaliseert de kans op vaccinontwijkende varianten. ‘Wat is de slechtst mogelijke strategie? Je vaccineert alle kwetsbaren, maar niemand van de mixers’, zegt Gog. ’Het is absurd om steeds loten te kopen voor je ergste vijand, en dan verbaasd te zijn als hij de loterij wint.’
Urgentie
Netwerkwetenschapper Alessandro Vespignani, werkzaam aan de Northeastern University in Boston, vindt dat de nadruk vooralsnog moet blijven liggen bij het vaccineren van kwetsbaren. ‘We hebben te maken met een variant die nu in opmars is’, zegt hij, verwijzend naar de besmettelijkere B.1.1.7-mutant (de Britse variant) die wereldwijd een stijgend aantal coronagevallen veroorzaakt. ‘We moeten proberen sterfgevallen in de komende maanden te voorkomen, in plaats van verder in de toekomst.’
Er zijn nog te veel onbekende factoren voor modellen om ons eenduidige antwoorden te geven over de beste vaccinatiestrategie, zegt Vespignani. Zo kan er bijvoorbeeld een variant ontstaan die meer gevaccineerde mensen besmet, maar die slechts milde ziektesymptomen veroorzaakt.
Eerlijk delen
Vorig jaar onderzochten Vespignani en zijn collega’s wat er gebeurt als vaccins eerlijk over de wereld verdeeld worden, op basis van bevolkingsaantallen. Dat is nu niet het geval – rijke landen potten de vaccinaties op totdat zij hun hele bevolking hebben gevaccineerd. De onderzoekers ontdekten dat een eerlijke verdeling het aantal sterfgevallen wereldwijd ruwweg zou halveren.
