Hoeveel draagt het dragen van mondkapjes bij aan het inperken van het coronavirus? Die vraagt blijkt lastig te beantwoorden. Een recente wetenschappelijke publicatie concludeert dat mondkapjes de belangrijkste manier zijn om verspreiding tegen te gaan. Dat leidde tot veel kritiek.
Het dragen van mondkapjes is ‘de meest effectieve manier om virusoverdracht tussen mensen te voorkomen’, schrijven de onderzoekers in het wetenschappelijke tijdschrift PNAS. ‘Gecombineerd met anderhalve meter afstand houden, handen wassen, quarantaine bij ziekte en contactonderzoek is het onze beste kans om het virus de baas te blijven zolang er geen medicijnen of vaccins zijn.’
De onderzoekers bestudeerden hiervoor niet de werking van mondkapjes noch de manier waarop het virus zich door de lucht kan verspreiden. Ze baseerden zich op informatie over aantallen besmettingen in bepaalde gebieden en de verplichte maatregelen die daar getroffen waren.
Belang mondkapje
Het onderzoek, geleid door Renyi Zhang van Texas A&M University, keek naar de COVID-19-uitbraken in China, Noord-Italië en New York tussen 23 januari en 9 mei. In het begin was er zowel wereldwijd als in China, Noord-Italië en New York een gestage toename van het aantal besmettingen. Volgens de onderzoekers vlakte het aantal besmettingen af zodra het dragen van mondkapjes verplicht werd.
In China maakte de verplichte gezichtsbedekking meteen deel uit van de preventieve maatregelen. In New York en Noord-Italië werden eerst enkel andere maatregelen getroffen, zoals handen wassen, afstand houden, quarantaine en isolatie bij symptomen. Na een maand werden mondkapjes verplicht. Volgens de onderzoekers vlakte het aantal besmettingen pas af zodra de mondkapjesplicht erbij kwam.
Ze concluderen daarom dat de eerste maatregelen niet voldoende waren om te voorkomen dat het virus zich verspreidt via kleine, virusdragende druppeltjes in de lucht. Mondkapjes vinden ze daarom een essentieel onderdeel van de preventie.
Kritiek
Deze conclusie is door verschillende media opgepakt, wat voor bezorgdheid zorgt bij andere onderzoekers. Een groep Amerikaanse wetenschappers schreef een open brief naar PNAS met het verzoek om het artikel terug te trekken. ‘Hoewel we het eens zijn dat het dragen van mondkapjes een belangrijke rol speelt bij het vertragen van de verspreiding van COVID-19, waren de claims in deze studie gebaseerd op verkeerde aannames en methodologische fouten’, schrijven de critici.
Een voorbeeld is de aanname van het PNAS-artikel dat sinds 3 april het enige verschil in maatregelen tussen New York en de rest van de Verenigde Staten de mondkapjesplicht is die op 17 april in New York werd ingevoerd. De critici weerleggen dit: ‘Het is ronduit onjuist dat er op die data geen andere verschillen in regelgeving waren tussen New York en de rest van de VS. Het is ook niet waar dat New York de enige regio in de VS was die het gebruik van gezichtsbedekkingen verplicht stelde.’
Verder zijn de briefschrijvers het niet eens met onderbouwing van de conclusie dat transmissie via de lucht de dominante route is voor COVID-19-verspreiding. De onderzoekers concluderen dit omdat ‘sinds begin april wereldwijd afstand houden, quarantaine en isolatie verplicht is’, terwijl de besmettingen in die periode gestaag bleven toenemen. Maar, weerleggen de critici, ‘in april waren veel regio’s (bijvoorbeeld Zweden, delen van de Verenigde Staten) niet afgesloten, en quarantaine en isolatie waren in de meeste delen van de wereld niet van toepassing’.
Mondkapje of geen mondkapje?
Het PNAS-artikel was wetenschappelijk dus niet sterk onderbouwd, maar wat betekent dat voor de mondkapjes? Andere (pre)publicaties laten namelijk ook een verband zien tussen mondkapjesplicht en een daling van het aantal besmettingen. Dit is bijvoorbeeld gerapporteerd voor de Duitse stad Jena.
Nu is ook voor deze studies niet direct onderzocht hóé mondkapjes het aantal besmettingen zouden verminderen. In de Volkskrant zei infectieziektemodelleur Luc Coffeng hierover: ‘Het is best goed voor te stellen dat de verplichting op zich al effect heeft. Een mondkapjesplicht kan een signaal afgeven aan burgers dat het nu echt menens is. Dus burgers gaan mondkapjes dragen, maar zich ook voorzichtiger gedragen.’
Toch is er vanuit de virologie ook wat te zeggen voor het gebruik van mondkapjes, zegt medisch viroloog Mariet Feltkamp, van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). ‘In een studie van begin april wordt aangetoond dat kleine uitgeademde aerosolen (kleine, zwevende druppeltjes – red.) coronavirus kunnen bevatten en dat die worden weggevangen door een mondkapje. Deze studie is gedaan met een ander coronavirus, maar ik zie geen reden waarom dit niet zou opgaan voor het huidige SARS-CoV-2.’
Richtlijnen en advies
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bracht begin juni – naar aanleiding van recente onderzoeken – vernieuwde richtlijnen naar buiten rond het gebruik van mondkapjes met betrekking tot COVID-19. Daarin adviseert de organisatie het gebruik daar waar voldoende afstand niet mogelijk is, zoals in het openbaar vervoer, in winkels of in andere besloten of drukke omgevingen. Ook adviseert de WHO het gebruik voor risicogroepen en alle medewerkers in de zorg, dus inclusief degenen die niet direct met COVID-patiënten werken.
De WHO benadrukt wel dat mondkapjes enkel ‘een onderdeel zijn van alomvattende strategie in de strijd tegen COVID’. ‘Mondkapjes alleen beschermen je niet tegen COVID-19.’
Het RIVM sluit zich hierbij aan, maar waarschuwt dat ‘mondneusbescherming een gevoel van schijnveiligheid kan creëren, waardoor andere maatregelen niet goed meer opgevolgd worden. In dat geval kan het gebruik van niet-medische maskers die maar een beperkte bescherming bieden leiden tot een toename van infecties met COVID-19.’
Feltkamp sluit zich aan bij de WHO- en RIVM-adviezen: ‘Ik vind het dragen van mondkapjes in situaties waar mensen langdurig dicht op elkaar samenzijn in slecht geventileerde ruimtes, zoals de trein, een logisch advies. Aangezien mondkapjes vooral de verspreiding van druppels en aerosolen tegengaan, en in veel mindere mate de blootstelling daaraan, moet wel bijna iedereen ze dragen, wil die maatregel effect hebben.’
