Actieorganisatie Urgenda wist via de rechter af te dwingen dat Nederland een effectiever klimaatbeleid zal voeren. Is dat een eenmalig succes of kunnen we meer van dit soort rechtszaken verwachten?
Alle overheden hebben een wettelijke plicht om hun inwoners te beschermen. Daarom moeten ze hun verantwoordelijkheid nemen rondom het gevaar van global warming. Wanneer dit niet lukt, kunnen de burgers de overheden aanklagen om hen te dwingen hun plicht te doen.
Foto: Eric Schuttenmaer
Dit juridisch argument is in Nederland voor het eerst gebruikt. Een rechtbank besloot afgelopen woensdag dat de overheid meer moet doen om het probleem aan te pakken. De doelstelling van Nederland was om de broeikasgasuitstoot in 2020 te verminderen met 17 procent. De rechtbank heeft nu besloten dat dit 25 procent moet zijn.
Revolutionair
‘Het is een historische zaak’, zegt James Thornton, hoofd van de milieurechtenorganisatie Client Earth. ‘Het is revolutionair omdat het een eis aan de regering is.’ Hoger beroep behoort nog tot de mogelijkheden. Maar wanneer de Nederlandse overheid de zaak verliest, zal het met een plan moeten komen om de opgelegde 25 procent te halen.
Deze zaak kan de eerste van vele zijn. Thornton is al bezig om vergelijkbare zaken voor het gerecht te brengen in het Verenigd Koninkrijk en ook in andere landen hangen er zaken in de lucht.
Het rechtssysteem van elk land is dan wel anders, zegt Thornton, maar ze zijn er allemaal op gericht om burgers te beschermen, inclusief toekomstige generaties. Dit principe maakt deze aanklachten waarschijnlijk succesvoller dan voorgaande rechtszaken die door groepen of individuen werden aangespannen. Dit werd vaak gedaan om compensatie te krijgen voor verliezen als gevolg van klimaatverandering.
Dorp verhuizen
Als voorbeeld zijn er de vierhonderd burgers van het dorp Kivalina in Alaska dat verloren ging door de stijgende zeespiegel. Zij verloren hun zaak tegen oliemaatschappijen waarin ze vergoeding eisten voor het verhuizen van hun dorp naar hoger gelegen gebied. De eis werd afgewezen omdat individuele landen of bedrijven niet verantwoordelijk gehouden kunnen worden voor klimaatverandering. Een eis aan de overheid om burgers tegen klimaatverandering te beschermen, geeft de macht aan de machtelozen, zegt Thornton.
Veel andere advocaten zijn het ermee eens dat landen een wettelijke verplichting hebben om actie te ondernemen, nog los van de internationale verdragen over klimaatverandering.
Kinderarbeid
Maar kunnen gerechtelijke uitspraken landen er echt toe dwingen om de uitstoot te verminderen? Thornton denkt van wel. Hij stelt dat de wet een krachtig gereedschap is bij het invoeren van grote veranderingen, zoals dat ook gebeurt bij het beëindigen van kinderarbeid en het aanpakken van discriminatie.
In Amerika zijn er al precedenten voor dit soort juridische stappen. ‘De rechtbank legt de overheid op om dingen te doen, en het wordt gedaan.’ Tijdens het presidentschap van George W. Bush oordeelde het Amerikaanse hooggerechtshof bijvoorbeeld dat de federale Environment Protection Agency de bevoegdheid had om de uitstoot van broeikasgassen te reguleren.
Beloftes
In het Verenigd Koninkrijk hebben rechtbanken al vaak geoordeeld dat de overheid in het verleden onjuist heeft gehandeld. Toch werd er toen geen actie ondernomen. Maar dat veranderde eerder dit jaar toen het Britse hooggerechtshof van de overheid eiste om met een plan te komen dat luchtvervuiling verminderd, naar aanleiding van een zaak die door ClientEarth werd aangespannen.
Het vooruitzicht van overheden die door rechtbanken gedwongen worden om iets te doen aan de klimaatverandering, zal waarschijnlijk politici en bedrijven op scherp stellen. Tot nu toe hebben politici weg kunnen komen met beloftes om uitstoot te verminderen terwijl ze in feite niets aan het beleid veranderden.
Zeespiegel
De Britste overheid heeft bij voorbeeld beloofd om de uitstoot van broeikasgassen met 40 procent te verminderen in 2040. Tegelijkertijd wil het belastingverlagingen voor oliemaatschappijen nastreven en investeren in gasboringen, waardoor zelfs deze bescheiden doelstellingen onmogelijk gehaald kunnen worden.
Een vermindering van 40 procent is niet genoeg om een gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. Daarvoor is het nodig dat elk land de uitstoot tussen 25 en 40 procent verminderd vóór 2020. De Nederlandse rechter nam dus het laagste cijfer mee in zijn uitspraak. ‘De rechtbanken hebben de feiten aanvaard zoals de wetenschap ze aantoont’, zegt Tornton.
Het is onwaarschijnlijk dat Nederland de uitstootvermindering in zo’n korte tijd gaat halen. Hoewel we veel te verliezen hebben wanneer ze zeespiegel stijgt, hebben we niet eens het Kyotoverdrag van 6 procent vermindering in 2010 gehaald. Maar als de uitspraak van de rechtbank wordt afgedwongen, kan dat in ieder geval zorgen voor een grotere vermindering dan anders het geval was geweest.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste wetenschapsnieuws? Meld je nu aan voor de New Scientist nieuwsbrief.
Lees ook: