Door het gesteente basalt in poedervorm uit te strooien over land, kunnen we jaarlijks miljarden tonnen van het broeikasgas CO2 uit de lucht halen, stelt een internationaal team van wetenschappers.
Om de klimaatverandering af te remmen, kunnen we ernaar streven zo min mogelijk broeikasgassen uit te stoten. Bovendien kunnen we proberen de broeikasgassen die we wél uitstoten – of al hebben uitgestoten – weer uit de lucht te halen. Eén manier om dat laatste te doen, is basalt uitstrooien over land, stellen fysisch geograaf en klimatoloog Daniel Goll van de Universiteit van Augsburg in Duitsland en collega’s in Nature Geoscience. Hoeveel zoden zet dat aan de dijk? En wat zijn de mogelijke nadelen?
Vruchtbaardere bodem
Normaal gesproken is het opnemen van CO2 door basalt een heel traag proces, legt Rik Leemans uit, hoogleraar milieusysteemanalyse aan Wageningen University & Research en niet betrokken bij de studie. ‘Dan heb je het over duizenden tot honderdduizenden jaren.’ Als je dit gesteente vermaalt en zo het reactieoppervlak vergroot, gaat dat een stuk sneller, ‘maar dan nog praten we waarschijnlijk over decennia’.
Toch klinkt het uitstrooien van basaltpoeder als een interessante optie. Het spul maakt namelijk ook de bodem vruchtbaarder, doordat het voedingsstoffen bevat die vrijkomen als het verweert. Dankzij die voedingsstoffen neemt de plantengroei toe – en die extra planten zullen óók weer koolstofdioxide uit de lucht opnemen.
Dat is meteen een belangrijk verschil met de plannen van de Nederlandse emeritus-hoogleraar Olaf Schuiling, die al jaren tijd voorstelt om het mineraal olivijn uit te strooien om CO2 uit de atmosfeer te halen. Olivijn neemt weliswaar sneller CO2 op dan basalt, legt Leemans uit, maar bevat veel minder voedingsstoffen die plantengroei kunnen stimuleren.
2,5 gigaton per jaar
Wat basalt betreft, keken eerdere studies vooral naar het effect van het poeder op akkerland, schrijven Goll en collega’s. Zij richtten zich daarentegen met name op wat er gebeurt als je het poeder uitstrooit over afgelegen land (op meer dan drie uur reizen van de dichtstbijzijnde plaats) dat niet in gebruik is.
‘Wij stelden vast dat het toepassen van 5 kilogram basaltstof per vierkante meter over een gebied van 55 miljoen vierkante kilometer vijftig jaar lang 2,5 gigaton koolstofdioxide per jaar kan vastleggen’, schrijven de onderzoekers. Als je een vergelijkbare hoeveelheid basaltstof zou verdelen over 8 miljoen vierkante kilometer akkerland, vervolgen ze, zou daarbij volgens een eerdere studie 2 gigation koolstofdioxide per jaar uit de atmosfeer verdwijnen. (Waarbij aangetekend dat die studie de extra CO2-opname door toegenomen plantengroei niet in rekening bracht.)
Extra uitstoot
De vraag is wel: hoe krijg je dat basalt op al dat afgelegen land? Dat kan, zo schrijven Goll en zijn team, met helikopters of vliegtuigen. Geen gek idee, op zich. Vliegtuigen worden nu bijvoorbeeld ook ingezet om pesticiden of kunstmest te verspreiden over grote stukken akkerland.
Wel brengt het vervoeren over grote afstand en vervolgens uitstrooien van basaltstof extra CO2-uitstoot met zich mee, onderkennen de onderzoekers. Bij afstanden groter dan 450 kilometer weegt die uitstoot vaak niet meer op tegen het positieve effect van het basaltstof, schrijven ze. Al zijn er ook gebieden op 1000 kilometer afstand die zóveel baat hebben bij het basalt dat uitstrooien toch de moeite waard kan zijn.
Een ander punt is dat dat basalt eerst uit de grond gehaald en vermalen zal moeten worden. Ook daarbij zal CO2 vrijkomen, al is die uitstoot volgens de onderzoekers kleiner dan de uitstoot die komt kijken bij het vervoer en het uitstrooien van het basaltstof. Bovendien zou basaltmijnbouw werk kunnen opleveren voor de mensen die hun baan kwijtraken als we minder steenkool gaan delven.
Luchtschepen en pijpleidingen
Leemans is echter kritisch. Hij vindt de studie ‘erg optimistisch’ waar het de kosten van het winnen, vermalen, vervoeren en toepassen van het basalt betreft.
Ook de CO2-uitstoot die bij het plan komt kijken, wordt wat Leemans betreft onderschat. ‘De onderzoekers noemen hun schattingen conservatief omdat we in de toekomst meer duurzame energie zullen gaan gebruiken. Dat is nog maar de vraag als het gaat om zulke zware industrieën als de mijnbouw en als je vliegtuigen gaat inzetten.’
Zelf speculeren de onderzoekers overigens ook over ‘luchtschepen en drones, of alternatieven zoals spoorbanen en pijpleidingen’ om het basalt te verspreiden. Maar, zo zeggen ze daar gelijk bij: we zullen dan wel eerst flink moeten investeren in de ontwikkeling van zulke technologieën.
Saaie eenheidsworst
Een ander punt is: wat doet dat basalt met de natuur? Ja, het voegt voedingsstoffen toe aan de bodem – maar dat is niet altijd en overal een goede zaak. ‘Er zijn veel ecosystemen met weinig voedingsstoffen en een hoge biodiversiteit’, legt Leemans uit. ‘Als je die rijker aan voedingsstoffen gaat maken, zullen daardoor veel zeldzame soorten verdwijnen. De natuur wordt dan een saaie eenheidsworst. En dat zal onaanvaardbaar zijn voor het Biodiversiteitsverdrag van de VN. Dat verbood om dezelfde redenen eerder ook al het toevoegen van ijzer aan oceanen om die meer CO2 te laten opnemen.’
Dat betekent niet dat Leemans nergens een rol ziet voor basalt. ‘Ik denk dat het toevoegen van gemalen basalt lokaal kan helpen om de bodemvruchtbaarheid te verbeteren en meer CO2 vast te leggen. Maar dit idee zal niet zomaar op grote schaal worden toegepast.’
