Volgens de officiële versie overleed Lodewijk XVII, de zoon van de laatste Franse koning Lodewijk XVI en Marie-Antoinette, in de nadagen van de Franse Revolutie aan tuberculose. Twee eeuwen later trokken nog velen echter het vroegtijdige overlijden van de Franse troonpretendent in twijfel. Tot op vandaag claimen er mensen dat zij afstammen van Lodewijk XVII en recht hebben op de Franse kroon. De Leuvense onderzoekers dr Els Jehaes en prof dr Jean-Jacques Cassiman bevestigen met hun DNA-onderzoek de officiële versie.
De jeugdjaren van Lodewijk XVII waren alles behalve onbezorgd. In volle revolutie, bij de uitroeping van de Franse Republiek, verdwijnt de zevenjarige Franse troonopvolger met zijn zus Marie-Thérèse-Charlotte en zijn ouders Lodewijk XVI en Marie-Antoinette achter de tralies van Le Temple, de gevangenis van Parijs. Zijn vader sterft onder de guillotine op 21 januari 1793. Een half jaar later, op 3 juli, wordt Lodewijk van zijn moeder gescheiden. Marie-Antoinette wordt drie maanden later onthoofd. Op 8 juni 1795 sterft tenslotte de hulpeloze tienjarige Lodewijk XVII aan tuberculose. Het laatste jaar van zijn leven brengt hij door in éénzame opsluiting, niemand kreeg hem te zien.
Meteen begint het mysterie rond l’enfant du Temple. Was dit dode kind, van wie niemand weet waar het begraven ligt, Lodewijk XVII of werd de echte dauphin uit de gevangenis bevrijd door royalisten? Vertrok hij naar Holland of naar Pruisen, of verdween hij naar verre Frans koloniale gebieden? Zelfs de Franse Larousse-encyclopedie uit twijfels over de officiële doodsoorzaak van Lodewijk XVII (‘Des doutes émis sur sa mort’), maar het zegt er veiligheidshalve bij dat deze twijfels vooral worden aangestookt door bedriegers (‘imposteurs’).
Meer dan dertig mensen claimden dat zij de verdwenen dauphin waren. De meest overtuigende was ongetwijfeld Karl Wilhelm Naundorff, een Pruisische horlogemaker en vuurwerkspecialist, die na vele omzwervingen in Nederland terechtkwam. Hij wist zoveel over het Franse hofleven dat sommigen, waaronder de Nederlandse koning Willem II, hem geloofden. Naundorffs nazaten verkregen de Franse koninklijke titel ‘de Bourbon’ en Naundorffs graf in Delft draagt het opschrift: ‘Ci-gît Louis XVII, duc de Normandie, roi de France et de Navarre’.
Gemummificeerd hart
Gedurende een jarenlange speur- en bedeltocht wist de Leuvense hoogleraar Cassiman met zijn team de hand te leggen op historische overblijfselen van leden van de Franse koninklijke familie. In Wenen braken zij, onder toezicht van historici en deurwaarders, broches open die haren van Marie-Antoinette en twee van haar zussen bevatten. Uit het graf van Naundorff verkregen ze een stukje been voor het onderzoek. Het koninginnestuk, of beter het koningsstuk, kreeg Cassiman enkele maanden geleden te pakken: het hart van de jongen die op 8 juni 1795 in Le Temple overleed. De historicus Philippe Delorme wijdde een heel boek aan de omzwervingen van het hart van de dauphin. Hierin staat te lezen hoe de gerechtsdokter, Philippe-Jean Pelletan, die de autopsie verrichtte, het hart van l’enfant du Temple uitsneed en in zijn zakdoek naar buiten smokkelde. Hij bewaarde het in een glazen urne in alcohol. Doordat de alcohol verdampte, mummificeerde het hart.
Na talrijke omzwervingen en wonderbaarlijke reddingen komt het hart in 1975 in de handen van de hertog van Bauffremont. Die zet de kristallen urne met het koninklijke hart bij in de basiliek van Saint-Denis, de begraafplaats van de Franse koningen. Op 15 december van vorig jaar gaf de hertog het hart vrij voor DNA-onderzoek.
“Ik dacht, dit wordt niks,” zegt Cassiman in een interview in De Standaard, “het hart was steenhard. Gelukkig hadden we een steriele handzaag bij, anders was de zaak daar al spaak gelopen. We haalden een stukje van het hart en van de aorta weg. Elk staal werd in tweeën verdeeld, één deel voor onderzoek in Leuven en één voor een onafhankelijke tegenexpertise bij de Duitse hoogleraar Bernd Brinkmann in Münster. Alles gebeurde onder toezicht van gerechtsdeurwaarders.”
Mitochondriën
De klassieke technologie, die Cassiman gebruikt om genetische paspoorten te ontwikkelen voor politioneel onderzoek (zie Natuurwetenschap & Techniek wetenschapsmagazine, april 2000, het artikel DNA voor de rechtbank), waren in dit historische project niet bruikbaar. Enerzijds is het kern-DNA in oude weefsels te sterk afgebroken, anderzijds bevatten de afgeknipte haarlokken, zoals die van Marie-Antoinette en haar zussen, geen kern-DNA. Die bevatten alleen DNA van mitochondriën. Dit zijn de kleine energiefabriekjes die in elke cel voorkomen. In vergelijking met het kern-DNA, dat drie tot vier miljard basenparen lang is, is het chromosoom van het mitochondrion klein, amper 15.000 basenparen. Het volgt ook een geheel ander overervingpatroon. Alleen eicellen geven hun mitochondriën door, zaadcellen niet. Vandaar dat dit DNA alleen maar via de moeder wordt overgeërfd, niet via de vader (zie bericht Zeven Europese oervrouwen op deze site).
In een rumoerige persconferentie legden Jehaes, Cassiman en Brinkmann uit dat het DNA in het onderzochte hart precies dezelfde basenvolgorde vertoont als het DNA uit de haarlokken van Marie-Antoinette en haar zussen. Het hart behoort toe aan een kind dat verwant is met Marie-Antoinette. Tot spijt van de nazaten van Naundorff bezweek de echte Lodewijk XVII in éénzame opsluiting in Le Temple en liet hij geen nakomelingen na.
Websites:
Informatie over Lodewijk XVII, Franstalig
Een site over de pretendent Naundorff, Franstalig
