Fossielen van 11,6 miljoen jaar oud die in Europa gevonden zijn, lijken erop te wijzen dat de eerste rechtop lopende mensapen hier evolueerden en dus niet in Afrika, zoals vaak wordt gedacht. ‘Dit kan een revolutie betekenen voor onze visie op de menselijke evolutie’, zegt paleontoloog Madelaine Böhme van de Universiteit van Tübingen in Duitsland.
Böhme en haar collega’s ontdekten de fossielen in een kleiput in het Zuid-Duitse Beieren. Ze vonden daar 37 botten van vier individuen: een volwassen man, twee volwassen vrouwen en een kind. Het bleek om een nieuwe soort te gaan, die de naam Danuvius guggenmosi kreeg. Deze kleine mensaap woog tussen 17 en 31 kilogram en leefde waarschijnlijk van hard voedsel zoals noten.
Verrassend genoeg bleken de beenbotten van deze fossielen op die van mensen te lijken. Wij mensen kunnen onze knieën volledig uitstrekken, zodat onze benen als rechte pilaren onder ons lichaam staan. Chimpansees kunnen dat niet: als die op twee benen staan, blijven hun knieën altijd wat gebogen. De botten van D. guggenmosi wijzen erop dat deze soort net als een mens rechtop zou kunnen staan. Reden voor Böhme’s team om te concluderen dat deze mensaap, in tegenstelling tot alle andere bekende mensapen, zich rechtop door de bomen bewoog.
Vijf miljoen jaar eerder
Dat is opmerkelijk, omdat D. guggenmosi veel ouder is dan de oudste bekende mensachtigen die mogelijk op twee benen stonden: Sahelanthropus tchadensis en Orrorin tugenensis. Beide soorten leefden ongeveer 6 miljoen jaar geleden. Dat betekent dat de nieuw ontdekte soort de oorsprong van het lopen op twee benen zo’n 5 miljoen jaar verder het verleden in schuift.
Bovendien stammen alle bekende tweebenige mensachtigen uit Afrika, wat voor de wetenschappelijke gemeenschap reden is om aan te nemen dat het lopen op twee benen daar evolueerde. Het team van Böhme beweert nu dat het tweebenig lopen bij Europese soorten ontstond.
Europese oorsprong?
Böhme’s collega David Begun van de Universiteit van Toronto in Canada betoogt al jaren dat mensachtigen in Europa evolueerden en vervolgens naar Afrika verhuisden. Hij draagt verschillende bewijsstukken aan voor die theorie: dat een andere Europese mensaap, Rudapithecus, op twee benen kon lopen; dat sommige Europese mensapen kleine tanden hadden, net als mensachtigen; en dat een weinig bestudeerde mensaap in het oosten van het Middellandse Zeegebied, Graecopithecus, wellicht een mensachtige was.
In Griekenland is bovendien een mysterieuze verzameling voetafdrukken te vinden, die van een mensachtige die op twee benen liep lijken te zijn. Deze afdrukken zijn 5,7 miljoen jaar oud.
Toch is het idee dat zowel mensachtigen als het lopen op twee benen in Europa ontwikkelde omstreden, met name omdat het bewijs fragmentarisch is. Böhme zegt dat de ontdekking van D. guggenmosi de doorslag geeft, maar veel van haar collega-paleontologen blijven sceptisch.
Ontbrekende heupen
‘De fossielen leveren geen overtuigend bewijs voor voortbeweging op twee benen’, zegt paleoantropoloog Kelsey Pugh van de City University van New York. Ze zegt dat de heupen en voeten cruciaal zijn om het lopen op twee benen vast te stellen, maar deze botten ontbreken bij de Duitse fossielen.
Antropobioloog Sergio Almécija van het natuurhistorisch museum van New York stelt dat het fossiel een ‘geweldige ontdekking’ is, maar dat de conclusies over hoe D. guggenmosi liep niet betrouwbaar zijn.
Geen bewijs
Anderen zijn positiever. ‘Dit is echt cool’, zegt paleoantropoloog John Hawks van de Universiteit van Wisconsin-Madison. Hij merkt op dat het scheenbeen van D. guggenmosi lijkt op dat van een mensachtige.
Toch is ook Hawks er niet van overtuigd dat het lopen op twee benen en de opkomst van de mensachtigen in Europa begonnen. Hij zegt dat 11 miljoen jaar geleden de mensapen hun leefgebied uitbreidden en vertakten. Het vinden van een fossiel op één plek is daarom geen bewijs dat een bepaalde eigenschap van dat fossiel ook op die plek is ontstaan.
Zelfs als het lopen op twee benen of de eerste mensachtige soorten in Europa evolueerden, blijft het onomstreden dat zowel ons geslacht als onze soort uit Afrika stamt.
