Precies 150 jaar geleden werd ze geboren: Marie Curie. New Scientist maakte een special over de vrouw die radioactiviteit ontdekte, maar er zelf aan ten onder ging. Als voorproefje zijn dit vijf redenen waarom Marie Curie een van de grootste wetenschappers aller tijden is.
1. Courageus
Marie Curie is een voorbeeld van een dappere wetenschapper. De in Polen geboren Française was, om maar wat dichter bij haar eigen taal te blijven, enorm courageus. Niet alleen toen ze in de Eerste Wereldoorlog naar het front trok om gewonde soldaten te helpen (zie punt 5), maar gedurende haar hele carrière.
Curies onderzoek naar radioactieve elementen was levensbedreigend. In eerste instantie had ze dat niet door, maar toen bleek dat de radiumbuisjes labjassen verschroeiden en brandwonden veroorzaakten, gingen er toch wel wat alarmbelletjes rinkelen. Dat was voor Curie echter geen reden om haar brouwsels in de sloot te smijten. Sterker nog, het vernietigende effect bracht haar op het idee om radium in te zetten als kankertherapie.
Hoewel ze de gevaren van de radioactieve straling nooit volledig heeft erkend, wist Curie in haar achterhoofd vermoedelijk wel waarom zij en veel van haar collega’s aan leukemie leden. Desondanks was ze vastberaden om met radioactiviteit de maatschappij te helpen – iets waar we nu nog steeds van profiteren (zie punt 4).
Zeker na de vroege dood van haar man Pierre cijferde Madame Curie zichzelf volledig weg ten faveure van het onderzoek. Het gaat wat ver om te zeggen dat ze gestorven is voor de wetenschap, maar ze was daar vermoedelijk wel toe bereid.
De aantekeningen van Marie Curie mogen ruim honderd jaar na dato nog altijd niet zonder beschermende kleding worden aangeraakt.
2. Uniek
Hoe hoog staat Marie Curie op de ranglijst van beste wetenschappers aller tijden? Dat is natuurlijk moeilijk te zeggen, maar op één punt staat ze hoe dan ook stijf bovenaan. Curie heeft als enige persoon in de geschiedenis in twee wetenschappelijke disciplines een Nobelprijs gewonnen.
In 1903 ontving Curie de Nobelprijs voor de natuurkunde en in 1911 de Nobelprijs voor de scheikunde. Alleen de Amerikaan Linus Pauling komt bij deze unieke prestatie in de buurt. Hij won een Nobelprijs voor de scheikunde en een Nobelprijs voor de vrede. Daarnaast zijn er twee mensen en twee organisaties die elk twee Nobelprijzen in dezelfde discipline hebben gewonnen.
Curie ontving de eerste Nobelprijs voor haar onderzoek naar het verschijnsel radioactiviteit en de tweede voor de ontdekking van de elementen radium en polonium. Dit zijn eigenlijk twee kanten van dezelfde medaille. Het feit dat het Nobelcomité desondanks besloot Curie met twee aparte medailles te eren, geeft aan hoe belangrijk ze is geweest voor zowel de natuurkunde als de scheikunde.
3. Rolmodel
Nadat ze op haar vijftiende al eindexamen had gedaan, wilde Marie Curie niets liever dan meteen studeren. Dat kon echter niet. In haar geboorteland Polen werden geen vrouwen toegelaten tot de universiteit. Pas acht jaar later had Curie genoeg geld bijeengespaard om naar de Sorbonne-universiteit in Parijs te gaan.
Curie had haar hele leven te kampen met dit soort belemmeringen. In 1911 liep ze een plek in de Franse Academie van natuurwetenschappen mis, na een uitvoerige campagne in de roddelpers, op gang gezet door een stel conservatievelingen dat niet bereid was een vrouw in zijn gezelschap toe te laten. Pas een halve eeuw later werd een oud-student van Curie, Marguerite Perey, als eerste vrouwelijke lid tot de academie toegelaten.
Op tal van andere vlakken was Curie wel ‘de eerste vrouw die…’ Ze was zowel de eerste vrouwelijke natuurkundepromovendus als de eerste vrouwelijke hoogleraar aan Sorbonne, de eerste vrouwelijke Nobelprijswinnaar en in 1995 de eerste vrouw wier graf op grond van haar eigen verdiensten in het Pantheón werd bijgezet (dus niet omdat ze toevallig een beroemde echtgenoot had).
Marie Curie sloeg een bres in het mannenbolwerk van de wetenschap, zonder dat het ten koste ging van haar eigen werk. Ze is daarom een rolmodel voor vele vrouwelijke onderzoekers.
4. Innovatief
Radioactiviteit was aan het begin van de 20e eeuw een volstrekt onbekend verschijnsel – Marie Curie heeft samen met haar echtgenoot Pierre de term geïntroduceerd. Ze was dus een absolute pionier in de natuur- en scheikunde. Dankzij haar ontdekking kon de Nieuw-Zeelandse natuurkundige Ernest Rutherford zijn inmiddels befaamde atoommodel opstellen, dat nog altijd aan elke middelbare scholier wordt voorgeschoteld.
In eerste instantie kwam radioactief materiaal vooral terecht in consumentenproducten, met een hoop zieken en doden tot gevolg. Later, toen beter bekend was welke stralingsvormen wel en niet schadelijk zijn, had radioactiviteit allerlei baanbrekende toepassingen. Radiotherapie wordt bijvoorbeeld veelvuldig als kankerbehandeling ingezet. Daarnaast is kernenergie – met name mogelijk gemaakt door dochter Irène Curie, eveneens Nobelprijswinnaar – inmiddels niet meer weg te denken uit de maatschappij.
5. Edelmoedig
Marie Curie was weliswaar eigenzinnig, maar ze deed haar onderzoek zeker niet voor zichzelf. Curie was medeoprichter van een radiuminstituut dat in het teken stond van het inzetten van radium als kankertherapie. Later bleek radium te schadelijk, maar andere radioactieve elementen worden nog altijd voor dat doel gebruikt.
Toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak, viel het Curie op dat aan het front geen apparatuur aanwezig was om röntgenscans te maken – cruciaal als je bijvoorbeeld botbreuken wilt diagnosticeren. Madame Curie begon daarom aan een bijzondere missie. Met hulp van het Rode Kruis en enkele Parijse weldoeners bouwde ze achttien auto’s om tot ‘Petites Curies’: ziekenwagens met röntgenapparatuur. Ook liet ze zo’n tweehonderd vaste radiologische posten opzetten. Daarmee hebben Curie en haar kompanen meer dan een miljoen gewonde soldaten geholpen.
Mis niet langer het laatste wetenschapsnieuws en meld je nu gratis aan voor de nieuwsbrief van New Scientist.
Lees verder: